Tư tưởng là một trong những mảng khá quan trọng góp phần giải mã văn hóa tộc Hán trên những vùng miền khác nhau.
Trong xã hội, có những hạng người sống thuần bằng bản năng như loài cầm thú. Những kẻ này, theo Nho giáo, đều gọi là tiểu nhân dù rằng kẻ ấy có chiếm giữ địa vị cao và giàu có trong xã hội chăng nữa…
“Người quân tử đi qua chỗ nào thì chỗ đó chuyển hoá, cư ngụ ở đâu thì chỗ đó phát sinh những điều kỳ diệu. Trên cao dưới thấp cùng thiên địa lưu chuyển…”.
Với lịch sử 1900 năm truyền bá ở Việt Nam, trong đó có hai giai đoạn chiếm địa vị độc tôn là Hậu Lê (1428 – 1527) và Nguyễn sơ (1802 – 1883), Nho giáo đã tác động mạnh mẽ đến văn hóa Việt Nam.
Giải thoát bản thân khỏi sự ràng buộc của những dục vọng, từng bước nâng cao tri thức của mình về vạn vật (cách vật), về thế giới con người (biết người, yêu thương con người) là con đường hoàn thiện chân chính của Quân tử.
Triều Trần luôn luôn được coi là triều đại có sự phát triển rực rỡ của các tôn giáo. Trên bình diện chung của những nhận thức và quan điểm về Nho – Phật – Đạo, với mỗi tôn giáo các vị vua nhà Trần lại thể hiện một thái độ và một cách hành xử riêng.
Với nhiều nhà Nho Việt Nam thời phong kiến, con người không hoàn toàn bị chi phối, khuất phục bởi mệnh và mệnh trời; trái lại, con người có thể cải biến mệnh nhờ vào sự nỗ lực của bản thân mình.
“Thuyết của Khổng Tử nói về chánh trị thì chú trọng về vua quan mà không nói đến dân, dân chỉ ngồi không mà nhờ người trên sắp đặt lo liệu cho mình mà thôi”.
Một số học giả phương Tây đã cho rằng, văn hoá truyền thống phương Đông bao hàm những tư tưởng độc tài, phi dân chủ và cái “truyền thống tồi tệ” đó là nguồn gốc sâu xa của những “vi phạm nhân quyền” trong khu vực này ngày nay.