Cùng với tiến trình chinh phục xuống phía Nam về mặt lãnh thổ, chính quyền chúa Nguyễn đã không ngừng khai thông, củng cố và mở rộng tuyến đường thương mại nội địa lẫn ven bờ Biển Đông.
Năm 1671, một người Hoa tên là Mạc Cửu (Mạc Kính Cửu), quê ở Lôi Châu, tỉnh Quảng Đông, mang cả gia đình, binh sĩ và một số sĩ phu khoảng 400 người lên thuyền rời Phúc Kiến đi về vùng biển phương Nam.
Huyện đảo Lý Sơn là căn cứ đầu tiên để người Việt tiến ra làm chủ Hoàng Sa. Các đội Hoàng Sa và Bắc Hải quản lý và khai thác các đảo thuộc quần đảo Hoàng Sa dưới 8 đời chúa, gần một thế kỷ rưỡi.
“Tôi trộm lo dân gian thói tệ đã quá, nếu cứ yên thường thủ cựu, không nhân thời thêm bớt, lập kỷ cương để sửa trị thì một xã còn không trị nổi nữa là một phủ…”.
James Bean khởi hành từ Hội An để ra “Huế phủ” yết kiến Chúa Nguyễn bắt đầu từ ngày 1/1/1765. Hành trình phải mất bốn ngày, ông mới đến được “Huế phủ” lúc 12 giờ trưa.
Di sản mà tiền nhân để lại trong cuộc Nam tiến không chỉ là một vùng đất đai biển trời rộng lớn mà còn là những bài học vô giá về mở cõi an dân, về dựng nước và giữ nước.
Tư tưởng tự do thương mại, từ đó dẫn đến sự thịnh vượng của Sài Gòn, khởi nguồn từ tầm vóc của một con người vĩ đại: Chúa Sãi.
Trong lịch sử dân tộc Việt Nam, công cuộc Nam tiến do chúa Nguyễn Hoàng kởi nghiệp có ý nghĩa vô cùng quan trọng.
Đầu thế kỷ 17, Công ty Đông Ấn Hà Lan là thế lực hải quân đáng sợ hàng đầu tại châu Á. Tuy vậy, họ đã thất bại trong cuộc chạm trán với thủy binh chúa Nguyễn.
Trong quá trình khai phá vùng đồng bằng sông Cửu Long, lịch sử người Khmer đã ghi nhận và tôn vinh nhiều nhân vật, trong đó có Tiền quân Thống chế Điều bát tướng quân Nguyễn Văn Tồn.