Nhật Bản cấp thiết Tây hóa là điều khó tránh khỏi nếu họ không muốn bị trở thành thuộc địa. Tuy nhiên sự phát triển cấp tốc dù đem lại thịnh vượng nhưng lại giết chết nhiều văn hóa truyền thống lâu đời.
Thoát Á luận đã khơi nguồn cho dòng triết học Khai sáng của Nhật Bản, nền tảng tư tưởng và tinh thần của cuộc Canh tân Minh Trị đưa nước Nhật thoát khỏi nguy cơ lệ thuộc phương Tây.
“Thực học” là một phong trào tiền duy tân, tiền hiện đại hóa đóng góp lớn vào công cuộc khai hóa và duy tân đất nước tại Nhật Bản và Triều Tiên vào thế kỷ 19.
Sự thành công của Minh Trị Duy tân còn do tính thực dụng của các nhà lãnh đạo trẻ, họ đã bỏ ngay những khởi đầu sai lầm, thử nghiệm các điều học hỏi mới…
Đối với Nhật Bản, cách ly khỏi Trung Quốc là một quyết định đau đớn, bởi hầu như tất cả những giá trị văn hóa của họ đều bắt nguồn từ Trung Quốc.
Người Nhật Bản – những người từ thân phận nông nô ‘ăn nhờ ở đậu’, nhờ có sự khai sáng của những con người như Fukuzawa Yukichi mà đã trở thành quốc dân của một đất nước Nhật Bản hiện đại và văn minh như ngày nay.
Nguyễn Trường Tộ và Fukuzawa Yukichi có rất nhiều sự tương đồng về thời đại, về đất nước, về tình hình thế giới bởi cả hai sống cùng trong một giai đoạn lịch sử. Việc so sánh hai nhân vật lịch sử này có thể mang lại cho chúng ta nhiều điều thú vị.
Một ngàn năm trước họ đã học Trung Hoa. Một ngàn năm sau họ học phương Tây. Họ không sợ học kẻ thù, mà chỉ sợ vô minh vì không học.
Tại sao không phải các dân tộc có truyền thống văn sâu đậm như Trung Hoa hay Việt Nam mà lại một dân tộc có truyền thống võ như Nhật Bản?