Hình ảnh phụ nữ Xô viết trong thơ Chiến tranh Vệ quốc

Những người phụ nữ ấy đã dựng lên một tượng đài cao đẹp, vĩ đại từng khiến chiến sĩ Xô viết nguyện:

“…trên đất này tôi chết
Vì người mẹ Nga sinh tôi ở trên đời
Vì người đàn bà Nga tiễn tôi ra trận”.

Tác phẩm văn học “Chiến tranh không có khuôn mặt phụ nữ” như một bộ phim tài liệu xúc động về cuộc sống chiến trường của phụ nữ Liên Xô đã mang lại Giải Nobel Văn học 2015 cho nữ văn sĩ Svetlana Alexievich (Belarus). “Chiến tranh không có khuôn mặt phụ nữ” chỉ là cách nói, còn trên thực tế nửa nhân loại cao quý ấy dù trực tiếp trên tuyến lửa hay ở hậu phương luôn là nạn nhân chịu đựng nhiều hệ lụy bởi chiến tranh.

Đó là:

“Một người đàn bà nằm trong tuyết
Trên đỉnh cao vừa bị chiếm chưa lâu
Cán dao găm thò ra rất rõ
Trên bụng cô tròn trịa có bầu”
(Không sao quên nổi điều này – Alekxay Phatianov).

“Giặc đến nhà đàn bà cũng đánh” – Điều này được nữ thi sĩ Yulia Vlađimirovna Đrunhina từng tình nguyện tham gia vào Đội cứu thương, túc trực ở bệnh viện quân y; có mặt trên tuyến phòng ngự bảo vệ Thủ đô Matxcơva; từng bị thương, đi học Trường Hàng không, được nhận vào trung đoàn cường kích ở Viễn Đông, ghi nhận:

“Đâu phải lửa cháy lều tranh
Mà tuổi xuân tôi bốc lửa
Thời buổi chiến tranh, phụ nữ
Khác nào là cánh đàn ông”
(Lúa mạch vẫn chưa vào vụ)

Phụ nữ ra trận cũng gian khổ không kém chi ai, ví như mười bốn cô nữ sinh được tung vào vùng địch hậu:

“Biết bao chuyện đã xảy ra với họ
Họ bò lê, hai đầu gối sưng phồng
Muốn đứng dậy, nhưng lả đi vì đói
Máu lẫn vào sỏi đá cuộc tấn công”
(Khúc ca về tiểu đội lính dù)

Chiến trường bom đạn khốc liệt, đầy dẫy hiểm nguy, chết chóc nhưng không làm giảm sút ý chí chiến đấu và chiến thắng của những người con không tiếc nuối thanh xuân nếu phải hy sinh vì Tổ quốc:

“Cạnh bìa làng mới chiếm
Trên cáng, gần nhà kho
Cô quân y hấp hối:
– Chưa kịp sống bạn ơi

… Chiến sĩ cùng xúm lại
Chẳng dám nhìn mắt cô
Mười tám, vâng, mười tám
Mà cái chết chẳng chừa”
(Trên cáng, gần nhà kho)…

Hình ảnh những nữ y tá trên chiến trường hiện ra thật nhân hậu:

“Trên băng ca áo choàng
Tôi cô đơn, khiếp hãi
Đám phụ nữ thì thào
“Utkin đây thì phải”…

Chị em buồn che mũ
Khiêng nhà thơ trên tay.
Giọt lệ ấm khóe mắt
Một nỗi buồn thoáng mau
Bao nhiêu bàn tay đẹp
Tìm một bàn tay đau”
(Tại quân y viện – Ioxip Utkin)

Gian khổ không riêng người ngoài mặt trận mà ở hậu phương những người mẹ cũng âm thầm chịu đựng hy sinh xa chồng, xa con… bởi cuộc chiến như trong bài thơ “Trích trong nhật ký” của Konxtantin Ximonov, khi cuộc chiến nổ ra ông được điều động ra chiến trường làm việc tại tờ báo Ngọn cờ chiến đấu:

“Tháng sáu. Ở Cục Quân nhu
Áo lính dài, chưa quen mặc.
Mẹ đứng chôn chân bên bậu cửa.
Chẳng hiểu nghĩa là sao?
Mẹ không rơi nước mắt.
Biết làm sao được. Chiến tranh
“Mấy giờ tàu chạy”
Và rồi lại khóc”.

Hình ảnh phụ nữ Xô viết trong cuộc chiến hết sức dung dị nhưng chất chứa sức mạnh phi thường, hết lòng vì tiền tuyến như trong bài “Aliosa nhớ chăng…”:

“Aliosa nhớ chăng, những tuyến đường Xmolen ấy
Mưa dẳng dai, nghiệt ngã đến thế nào
Những người đàn bà mang cho ta bình sữa ra sao
Ghì chặt như con vào ngực mình mỏi mệt.

Họ đã lau ra sao giọt lệ buồn kín đáo
Họ thì thầm sau ta: “Cầu xin Chúa lòng lành”
Và họ tự coi mình là người lính
Như từ xưa phong tục Nga vĩ đại thiêng liêng.”…

Thể hiện sức chịu đựng phi thường của người mẹ, Ioxip Ukin trong bài “Người mẹ lính” viết:

“Đằng đẵng một năm xa cách
(Mẹ còn chăng, mẹ kịp đợi con không?)
Mẹ tuyệt nhiên một chút gì chẳng hé
Mang nỗi đau trên tấm lưng còng.

Chỉ một tiếng yếu ớt thở dài
Làm ít nhiều nhẹ đi lồng ngực
Là tất cả, có thể rằng, Tổ quốc
Trách chê người mẹ lính mỗi thế thôi.

Hãy đứng lại sát vào bên cạnh
Những người lính quả cảm vinh quang
Thế hệ sau tiếp bước chân dũng cảm
Là nhờ công những người mẹ khiêm nhường”.

Hình ảnh lạc quan của nữ chiến sĩ Xô viết hiện lên khá sinh động trong thơ thời chiến. Nhiều bài thơ khiến ta liên tưởng tới tình yêu cao đẹp bất chấp đạn bom, sự lạc quan hướng về những điều tốt đẹp của cuộc sống như trong bản tình ca nổi tiếng “Cuộc đời vẫn đẹp sao” của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu phổ thơ Dương Hương Ly:

“Cuộc đời vẫn đẹp sao
Tình yêu vẫn đẹp sao
Dù đạn bom man rợ thét gào
Dù thân thể thiên nhiên mang đầy thương tích
Dù xa cách hai ngả đường chiến dịch
Ta vẫn còn chung nhau một ánh trăng ngần
Một tiếng chim ngân
Một làn gió thổi
Một sớm mai xuân trước cửa hầm dã chiến
Thấy trời xanh xao xuyến
Ở trên đầu ta vẫn thầm hái hoa tặng nhau”.

Nữ thi sĩ Olga Berggoltz có câu nói nổi tiếng được khắc trên bức tường nghĩa trang thành phố Leningrad và sau được khắc trên những bức tượng liệt sĩ vô danh ở nhiều thành phố của nước Nga: “Không ai bị lãng quên và không điều gì bị lãng quên”, đã ghi lại cảm tưởng:

“Hầm tránh bom ở dưới tầng ngầm
Le lói cháy những ngọn đèn không chụp
Rất có thể, chúng tôi ngã gục
Xung quanh toàn chỉ nói chuyện đạn bom…

Mùa thu này, chưa có lúc nào hơn
Tôi cảm thấy mình tràn trề sức trẻ
Chưa bao giờ thấy mình xinh đẹp thế
Và ngập tràn những cảm xúc thương yêu”
(Trích trong sổ tay năm bốn mươi mốt).

Ý nghĩa Cuộc Chiến tranh vệ quốc vĩ đại của Liên Xô (1941-1945) còn mãi để lại ấn tượng sâu sắc đối với những thế hệ yêu chuộng tự do, hòa bình trên thế giới. Trong điện chúc mừng Lễ kỷ niệm Ngày Chiến thắng năm 2016, Tổng thống Nga Putin khẳng định: Ngày Chiến thắng là ngày lễ thiêng liêng, mãi mãi là biểu tượng cho chủ nghĩa anh hùng và tình đoàn kết của nhân dân các nước, những người đã chiến đấu, hy sinh quên mình vì mảnh đất quê hương và cứu nhân loại khỏi thảm họa phát xít.

Tổng thống Putin nhấn mạnh không để lịch sử của cuộc Chiến tranh giữ nước vĩ đại và chống phát xít bị xuyên tạc hay bóp méo, phải cùng nhau giữ gìn những giá trị của lịch sử, không được phép lãng quên chiến công của những người đã ngã xuống… Vâng, không được “bắn súng lục vào quá khứ”, không được lãng quên những người đã ngã xuống, trong đó có những người mẹ, người chị hay cô em gái không tính toán thiệt hơn kể cả hy sinh mạng sống cho đất nước thanh bình. Những người phụ nữ ấy đã dựng lên một tượng đài cao đẹp, vĩ đại từng khiến chiến sĩ Xô viết nguyện:

“… trên đất này tôi chết
Vì người mẹ Nga sinh tôi ở trên đời
Vì người đàn bà Nga tiễn tôi ra trận”.

Theo NGUYỄN THANH ĐẠM / BÁO LÂM ĐỒNG

Tags: Liên Xô, Văn học, Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, Phụ nữ, Văn hóa Nga