Tất cả chúng ta là những gã hề trên dây chuyền tư bản

Vào năm 1936, Charlie Chaplin vào vai một công nhân nhà máy trong phim Thời đại Tân kỳ. Cảnh đáng nhớ nhất của nó diễn ra trên một dây chuyền lắp ráp, nơi Chaplin phải vật lộn để theo kịp băng chuyền nhanh như chớp.

Tác giả: Mergan Day, tạp chí Jacobin.

Biên dịch: Vnmarxist.com.

Là một thiên tài thể loại hài kịch, Chaplin đã thể hiện nó rất hiệu quả. Ông vừa điên cuồng thổi một con ong đang bay lượn quanh đầu trong khi cánh tay không ngừng điên cuồng phóng qua máy móc. Chỉ dừng lại một chút để gãi ngứa, anh ấy đã bị tụt lại và phải làm việc nhanh gấp đôi để trở lại vị trí của mình. Giờ nghỉ cuối cùng cũng đến nhưng cơ thể anh theo phản xạ tái tạo các chuyển động cơ học lặp đi lặp lại khi đi ngang qua sàn nhà máy.

Một thiên tài hài kịch thể chất khác, Lucille Ball, đã thực hiện một cảnh tương tự vào năm 1952 trong chương trình “Tôi yêu Lucy”. Lucy và bạn của cô là Ethel đã nhận việc tại một nhà máy sôcôla, nơi nhiệm vụ của họ là gói kẹo trên dây chuyền. Lúc đầu, việc gói khá chắc chắn, nhưng khi băng chuyền tăng tốc, những người phụ nữ mất cảnh giác và bắt đầu tuyệt vọng nhét những viên sôcôla chưa đóng gói vào miệng và quần áo của họ nhằm cố gắng giấu chúng khỏi người giám sát.

Khi người giám sát quay lại, không có đồ ngọt nào trong tầm mắt. “Bạn đang làm rất xuất sắc”, cô ta nhận xét, rồi hướng dẫn người vận hành băng chuyền “Tăng tốc lên một chút!”.

Nhà phê bình Arthur Koestler đưa ra giả thuyết rằng hài kịch bắt nguồn từ “sự xung đột” của “hai mật mã không tương thích lẫn nhau hoặc bối cảnh liên kết”. Điều làm cho những cảnh quay trong dây chuyền lắp ráp này trở nên gây tiếng vang và hài hước vượt thời gian chính là ở chỗ: Đặt cạnh nhau hai góc nhìn phi lý, của người quản lý và người lao động, được kịch tính hóa bằng màn kịch câm kỳ quặc của các diễn viên.

Chỉ dưới chủ nghĩa tư bản, những cảnh này mới có thể có ý nghĩa, chưa nói đến việc gây ra tiếng cười khúc khích, nơi mà những gì người lao động muốn và những gì người sử dụng lao động muốn về cơ bản là trái ngược nhau. Người lao động muốn sự thoải mái và tự do, dẫu không có điều đó nhưng họ vẫn sẽ chấp nhận thực hiện nhiệm vụ của mình ở mức đủ tốt nhằm giữ được việc làm. Còn người sử dụng lao động muốn lợi nhuận tối đa và do đó năng suất tối đa từ mỗi công nhân, và họ sẽ phải nỗ lực hết sức để đạt được điều đó.

Cả hai cảnh này đều khiến khán giả đại chúng cảm thấy thích thú sau chủ nghĩa Taylor, hay còn gọi là “quản lý khoa học” về lao động. Kiến trúc sư ban đầu của nó, Frederick Winslow Taylor, đã bắt đầu thiết kế các hệ thống phức tạp để hút càng nhiều lao động từ mỗi công nhân càng tốt.

Trong cuốn sách “Lao động và tư bản độc quyền: Sự xuống cấp của công việc trong thế kỷ 20”, nhà kinh tế chính trị theo chủ nghĩa Marx là Harry Braverman đã mô tả chủ nghĩa Taylor theo cách này:

“Cái gọi là quản lý khoa học là một nỗ lực áp dụng các phương pháp khoa học vào các vấn đề ngày càng phức tạp về kiểm soát lao động trong các doanh nghiệp tư bản đang phát triển nhanh chóng. Nó thiếu những đặc điểm của một khoa học đích thực vì những giả định của nó không phản ánh gì hơn ngoài quan điểm của nhà tư bản về các điều kiện sản xuất. Nó bắt đầu, bất chấp những phản đối đôi khi ngược lại, không phải từ quan điểm con người mà từ quan điểm tư bản chủ nghĩa, từ quan điểm quản lý lực lượng lao động cứng đầu trong bối cảnh các mối quan hệ xã hội đối kháng. Nó không cố gắng khám phá và đối đầu với nguyên nhân của tình trạng này, mà chấp nhận nó như một điều kiện ‘tự nhiên’ không thể thay đổi được. Nó không nghiên cứu lao động nói chung mà nghiên cứu sự thích ứng của lao động với nhu cầu tư bản”.

Braverman nói thêm rằng Chủ nghĩa Taylor không phải là một “khoa học về công việc” như những người ủng hộ nó thường tuyên bố. Đó là “khoa học về quản lý công việc của người khác trong điều kiện tư bản chủ nghĩa”. Đó không phải là “cách tốt nhất” để làm việc “nói chung” mà Taylor đang tìm kiếm… mà là câu trả lời cho vấn đề cụ thể về cách tốt nhất để kiểm soát lao động bị tha hóa – nghĩa là sức lao động được “mua và bán”.

Từ tác dụng ở đây là kiểm soát. Quản lý khoa học đã và vẫn là việc triển khai các hệ thống hạn chế phạm vi chuyển động của người lao động và cho phép họ kiểm soát, ít nhất có thể đối với tốc độ họ thực hiện nhiệm vụ.

Đối tượng trực tiếp bị kiểm soát là thời gian của người lao động. Đây là nơi nảy sinh ý tưởng về băng chuyền: dây đai di chuyển không phải với tốc độ mà người công nhân mong muốn mà với tốc độ mà người sử dụng lao động mong muốn. Sau đó, người công nhân buộc phải thực hiện với tốc độ chính xác đó, cho dù điều đó có thoải mái về lâu về dài hay không. Không theo kịp máy sẽ bị trừng phạt bằng cách chấm dứt hợp đồng, đó là lý do tại sao Charlie thổi bay con ong một cách vô ích và Lucy ngấu nghiến số sôcôla đang chạy trên băng.

Trước khi Taylor bắt đầu thay đổi mọi thứ vào cuối thế kỷ 19, những công nhân phổ thông trong các nhà máy lớn đã phải chịu sự giám sát gắt gao với mức sản xuất tối thiểu nghiêm ngặt. Nhưng đối với các nghệ nhân và thợ thủ công – những người chiếm một phần đáng kể trong lực lượng lao động lúc đó – thì việc các ông chủ sa thải một công nhân và thuê người thay thế thường là không đáng. Nếu một người thợ đóng tủ làm việc với tốc độ chậm hơn tốc độ mà người chủ của anh ta mong muốn thì thật là phúc đức. Chỉ là ở đó không có mấy thợ đóng tủ có tay nghề cao và việc đào tạo rất tốn kém.

Bản thân Taylor có tính cách ám ảnh cưỡng chế. Braverman nhận xét rằng “từ khi còn trẻ, ông ta đã đếm bước đi, đo thời gian cho các hoạt động khác nhau của mình và phân tích chuyển động của mình để tìm kiếm tính ‘hiệu quả’”. Đây cũng chính là tinh thần thần kinh mà ông ta đã tìm kiếm giải pháp cho vấn đề sự lỏng lẻo trong lao động, hay như ông nói, vấn đề “làm biếng”.

Taylor nổi tiếng vì đã tiến hành các nghiên cứu về thời gian và chuyển động, quan sát chuyển động của những công nhân lành nghề và đo chúng bằng đồng hồ bấm giờ. Sau đó, ông và các cộng sự của mình đã chia nhỏ quy trình và đề xuất những cách sắp xếp mới, theo đó mỗi công nhân có thể thực hiện một loạt chuyển động đơn lẻ, mỗi chuyển động là một phần của tổng thể, tạo ra cùng một kết quả trong thời gian ngắn hơn đáng kể. Điều này có nghĩa là năng suất và lợi nhuận cao hơn cho các nhà tư bản. Nhưng đối với người lao động, điều đó có nghĩa là sự cực nhọc không thể chịu nổi, khả năng tăng tốc không thể chịu đựng được, chấn thương do căng thẳng lặp đi lặp lại và sự tha hóa sâu sắc – cảm giác vĩnh viễn trở thành một con người nhỏ bé trong một cỗ máy rộng lớn không thể tưởng được.

Taylor thích khoe khoang rằng “chưa bao giờ có cuộc đình công nào của nam giới lao động dưới sự quản lý khoa học”. Nhưng điều này không phải do sự dung hòa của những lợi ích không tương thích lẫn nhau giữa người công nhân và nhà tư bản – thay vào đó nó là do quyền lực của người lao động bị xói mòn.

Di sản lâu dài nhất của chủ nghĩa Taylor là nó đã tước bỏ quyền kiểm soát cá nhân của công nhân đối với quá trình sản xuất. Braverman gọi đây là “sự tách rời quá trình lao động khỏi kỹ năng của người lao động. Quá trình lao động phải được thể hiện độc lập với nghề thủ công, truyền thống và kiến ​​thức của người lao động. Từ nay trở đi, điều đó không còn phụ thuộc chút nào vào khả năng của người lao động mà hoàn toàn phụ thuộc vào thực tiễn quản lý”.

Trong khi trước đây một công nhân có thể tạo ra toàn bộ một mặt hàng, giờ đây cô ta chỉ tạo ra một phần của nó và không biết phần đó kết nối với những phần khác như thế nào. Cô ta có thể bị thay thế vô hạn, tước đi đòn bẩy mà nhờ đó cô ta từng có thể giữ lại sức lao động quý giá của mình cho đến khi điều kiện thay đổi.

Hậu quả của chủ nghĩa Taylor là khá nghiệt ngã đối với phong trào công nhân. Nó không hoàn toàn gây tai hại: nó còn tạo ra những khả năng mới cho chủ nghĩa công đoàn công nghiệp quy mô lớn thay vì chủ nghĩa công đoàn thủ công quy mô nhỏ, và những điểm nghẽn mới trong quá trình sản xuất mà nếu bị hành động tập thể nắm bắt có thể làm suy giảm lợi nhuận và buộc phải nhượng bộ. Nhưng kết hợp với sự tấn công thành công của các nhà tư bản ngày càng giàu hơn vào các thể chế lao động và hệ tư tưởng giải phóng người lao động, các phương tiện để tận dụng những khả năng mới này phần lớn đã vượt quá tầm hiểu biết của người lao động.

Nhiều người Mỹ đã xem và bật cười trước những cảnh quay băng chuyền trong “Thời đại Tân kỳ” và “Tôi yêu Lucy” đều biết rất rõ tác động của chủ nghĩa Taylor, nếu không phải đối với phong trào lao động nói chung thì đối với đời sống công việc của chính họ, nơi nó làm tê liệt tâm trí họ, hành hạ thể xác và phá vỡ tinh thần của họ.

Kiến thức sâu sắc này có thể chỉ khiến họ cười nhiều hơn. Như Charlie Chaplin đã nói: “Tiếng cười là liều thuốc bổ, là sự an ủi, sự xoa dịu những nỗi đau”.

Theo VNMARXIST.COM

Tags: Tư bản, Charlie Chaplin