⠀
Ảnh hưởng của Trung Quốc tại Campuchia và tác động đối với Việt Nam
Trung Quốc đã nhanh chóng triển khai các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn ở các nước trong khu vực và Campuchia đã trở thành địa điểm quan trọng trong chiến lược vươn ra thế giới của Trung Quốc.
Đặc khu kinh tế sihanoukville của Campuchia. Ảnh: Construction & Property News.
Bước vào thế kỷ 21, toàn cầu hóa đã trở thành dòng chảy chính trong quan hệ quốc tế thời hiện đại. Nhiều quốc gia đã nắm bắt cơ hội và gặt hái nhiều thành tựu quan trọng. Trung Quốc cũng đã nắm bắt cơ hội dưới tác động của toàn cầu hóa, thực hiện cải cách dưới thời Đặng Tiểu Bình, mở cửa hội nhập quốc tế và đưa đất nước lên vị trí cao trong trật tự quốc tế.
Sau khi Trung Quốc mở cửa với thế giới, quốc gia này đã bắt đầu vươn mình ra bên ngoài. Sau khi Chủ tịch Tập Cận Bình nắm quyền, ông đã công bố học thuyết “Giấc mộng Trung Hoa”, một học thuyết khôi phục vị thế đứng đầu của Trung Quốc trong quá khứ. Nhằm hiện thực hóa học thuyết, nhà lãnh đạo Trung Quốc đã triển khai Sáng kiến Vành đai, con đường (BRI) và thành lập Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á (AIIB). Sau khi BRI được triển khai, Trung Quốc đã hiện diện trên 140 quốc gia và vùng lãnh thổ thông qua các dự án về cơ sở hạ tầng và công nghệ, đổi mới sáng tạo.
Tại Đông Nam Á, khu vực này có vị trí và ảnh hưởng quan trọng về địa chiến lược – địa chính trị. Do đó, Trung Quốc đã nhanh chóng triển khai các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn ở các nước trong khu vực và Campuchia đã trở thành địa điểm quan trọng trong chiến lược vươn ra thế giới của Trung Quốc.
Campuchia – Địa điểm lý tưởng
Đông Nam Á trở thành khu vực quan trọng kể từ những năm đầu thế kỷ 21. Đông Nam Á được hình thành từ 11 quốc gia. Dưới góc độ địa chính trị và địa chiến lược, Đông Nam Á trở thành một quốc gia thống nhất và bao trùm Biển Đông. Khoảng 1/3 lượng hàng hóa toàn cầu đi qua Biển Đông mỗi năm và 40% lượng dầu mỏ được vận chuyển qua khu vực này với tổng trị giá kinh tế lên đến khoảng 5.000 tỷ USD (Martin, 2024). Vì tầm quan trọng của Biển Đông, nhiều cường quốc trên thế giới đã triển khai nhiều sáng kiến, chiến lược dành cho khu vực. Hoa Kỳ, kể từ thời Tổng thống Barack Obama, đã công bố Chiến lược Xoay trục sang khu vực Châu Á – Thái Bình Dương. Dưới thời Donald Trump nắm quyền lần thứ nhất, trong chiến lược “Ấn Độ – Thái Bình Dương: Tự do và Mở”, người đứng đầu chính phủ Hoa Kỳ đã khẳng định nước này sẽ luôn là quốc gia Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và đây là lần đầu tiên Hoa Kỳ đề cập về một khu vực rộng lớn. Dưới thời Tổng thống Joe Biden, ADD – TBD tiếp tục là mục tiêu trọng tâm của Hoa Kỳ nhằm giải quyết các vấn đề đối nội và đối ngoại. Sau khi Donald Trump trở lại Nhà Trắng vào năm 2025, Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương được dự đoán sẽ tiếp tục là trọng tâm của siêu cường này. Bên cạnh Hoa Kỳ, các quốc gia đối tác, đồng minh của quốc gia này đã tập trung vào khu vực. Mục tiêu của các quốc gia này là cố gắng kìm chế sự trỗi dậy của Trung Quốc. Vì vậy, khu vực Đông Nam Á đã đóng vai trò như một nhân tố quan trọng trong chiến lược của các cường quốc. Trong khi đó, Trung Quốc, một quốc gia láng giềng, đang vươn lên trở thành nhân tố hàng đầu trên thế giới, không thể đứng ngoài khu vực. Trung Quốc đã hiện diện ở tất cả các quốc gia trong khu vực và Campuchia là một quốc gia quan trọng trong chiến lược vươn ra bên ngoài của Trung Quốc.
Đầu tiên, Campuchia mong muốn Trung Quốc trở thành đối trọng với Thái Lan và Hoa Kỳ. Campuchia – Thái Lan có những xung đột từ trong quá khứ do nhìn nhận khác nhau về đền Preah Vihear. Mặc dù Tòa án quốc tế đưa ra phán quyết có lợi cho Campuchia, nhưng nước này tố cáo, chỉ trích Thái Lan về các hành vi tiêu cực liên quan đến chủ quyền đền Preah Vihear. Thêm vào đó, Thái Lan được cho có tranh chấp với Campuchia dầu khí ngoài khơi. Thái Lan là quốc gia đồng minh truyền thống bên ngoài Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) của Hoa Kỳ. Hoa Kỳ thường xuyên và liên tục cáo buộc Campuchia vi phạm dân chủ, nhân quyền và ngăn cản tự do tôn giáo, dẫn đến những lệnh trừng phạt về kinh tế từ Hoa Kỳ đối với quốc gia này (Reuters, 2021). Việc Thái Lan được Hoa Kỳ hậu thuẫn đã buộc Campuchia phải tìm đối tác tương xứng nhằm giảm thiểu ảnh hưởng và cân bằng quyền lực. Vì vậy, Phnom Penh đã tìm đến Trung Quốc như là đối tác phù hợp nhằm giảm thiểu áp lực tình hình của quốc gia này.
Thứ hai, Campuchia cần nguồn tiền đầu tư khổng lồ đến từ Trung Quốc. Sau khi đánh bại chế đột diệt chủng Khmer Đỏ, Campuchia bị thiệt hại nặng nề. Vì vậy, giới lãnh đạo nước này đã cố gắng tham gia tích cực các tổ chức, diễn đàn quốc tế đa phương khu vực và thế giới nhằm huy động nguồn lực xây dựng cơ sở hạ tầng, chuyển đổi nền kinh tế lạc hậu và thiệt hại sau thập niên xung đột. Bước vào thế kỷ 21, khi cuộc cách mạng công nghệ diễn ra liên tục và nhanh chóng, việc ứng dụng công nghệ vào phương thức sản xuất sẽ giúp tăng năng suất và tăng sức cạnh tranh của nền kinh tế. Khát khao đổi mới và chuyển đổi kinh tế của Campuchia đã nhanh chóng được giới lãnh đạo Trung Quốc chú ý. Bên cạnh những hàm ý về địa chính trị, Trung Quốc cũng cân nhắc dời nhiều doanh nghiệp sang Campuchia nhằm tránh lệnh trừng phạt từ Hoa Kỳ và đối tác, đồng minh. Trung Quốc cũng đã đầu tư nhiều dự án quan trọng ở Campuchia, trong đó có cơ sở hạ tầng. Thêm vào đó, Trung Quốc đang dịch chuyển các lĩnh vực thâm hụt nhân công và ứng dụng công nghệ thấp, lạc hậu và ô nhiễm môi trường sang các quốc gia lân cận nhằm phục vụ cho các lĩnh vực công nghệ quan trọng, công nghệ mới nổi như chất bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, blockchain,… Những lĩnh vực này được Thủ tướng Lý Khắc Cường nhắc đến trong bài phát biểu vào năm 2017 đã cho biết rằng Trung Quốc “sẽ thực hiện đầy đủ kế hoạch phát triển các ngành công nghiệp mới nổi mang tính chiến lược” và “tăng tốc năng lực nghiên cứu (R&D), thương mại hóa nguyên liệu mới, trí tuệ nhân tạo, mạch tích hợp, dược phẩm sinh học, thông tin di động 5G và các công nghệ khác, đồng thời phát triển các cụm công nghiệp trong các lĩnh vực này” (Bradsher & Mozur, 2017). Chủ tịch Tập Cận Bình và ban lãnh đạo Trung Quốc đã thông qua nghị quyết Hội nghị Trung ương 3, khóa 20 vào ngày 18/7/2024 về định hướng phát triển công nghệ cao trong bối cảnh Trung Quốc định hướng giảm sự phụ thuộc vào công nghệ phương Tây và Hoa Kỳ (Thùy Lâm, 2024). Ngoài ra, lương của người lao động ở Campuchia cũng là điều kiện để Trung Quốc khuyến khích các doanh nghiệp nước này cân nhắc đầu tư lớn, với mức lương trung bình trị giá 200 USD/tháng. Trong năm 2024, tổng lượng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) của Trung Quốc chiếm đến gần 50% với trị giá gần 7 tỷ USD trên tổng nguồn FDI trị giá 34.25 tỷ USD của đất nước Campuchia (Khmer Times, 2025).
Thứ ba, Campuchia sẽ thay thế Trung Quốc trở thành đối trọng với Việt Nam. Quan hệ Việt Nam – Campuchia là quan hệ đặc biệt. Hai nước đã cùng gắn kết trong giai đoạn đấu tranh giải phóng dân tộc. Việt Nam đã giúp đỡ Campuchia trong quá trình giải phóng nước này khỏi nạn diệt chủng Khmer Đỏ. Bước vào thế kỷ 21, tâm lý lo lắng về sự can dự của Việt Nam hiện diện sâu sắc tại Campuchia, được thúc đẩy chủ yếu bởi đảng đối lập dưới sự dẫn dắt của Sam Rainsy từ năm 2009 và có tác động trực tiếp đến các động thái thay đổi chính sách của Campuchia đối với Việt Nam (Chheang, 2015). Trong khi đó, quan hệ Trung Quốc – Việt Nam bên cạnh những dấu ấn phát triển vượt bậc, hai nước vẫn còn những xung đột trên Biển Đông và Trung Quốc lo ngại Việt Nam nồng ấm trong quan hệ với Hoa Kỳ sẽ làm gián đoạn lợi ích của Trung Quốc, đặc biệt là sự kiện nhảy bậc quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện được Việt Nam và Hoa Kỳ thiết lập vào năm 2023 (轩东勒, 2023). Tình hình ở Biển Đông và quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ đang được nhiều chuyên gia và lãnh đạo Trung Quốc nhìn nhận bất lợi cho quốc gia này. Theo ước tính, Trung Quốc có lượng hàng mỗi năm đi qua Biển Đông đạt 1.4 nghìn tỷ USD trong tổng số lượng hàng trị giá 5.3 nghìn tỷ USD của thế giới (China Power Team, 2021). Việt Nam có vị trí địa chiến lược, địa chính trị cực kỳ đắc địa, có thể phong tỏa Biển Đông trong trường hợp xảy ra xung đột. Do đó, Trung Quốc nhận thấy sự can dự vào Campuchia là phù hợp với tình hình địa chính trị – địa chiến lược ở khu vực này nhằm ngăn Hoa Kỳ và đối tác, đồng minh tạo thành bức tường thống nhất, để bảo vệ chiến lược vươn mình ra thế giới của người đứng đầu đất nước tỷ dân.
Có thể thấy, Campuchia hội tụ đủ các yếu tố mà Trung Quốc cần trong tiến trình trở thành siêu cường đứng đầu thế giới. Nhằm giúp Campuchia củng cố vị thế trong khu vực và toàn cầu, Trung Quốc đã đầu tư vào các dự án quan trọng tại nước này như cơ sở hạ tầng; năng lượng; sản xuất và công nghệ.
Ảnh hưởng của Trung Quốc tại Campuchia
Campuchia có diện tích 181 nghìn km2, trong đó phân nửa diện tích là đồng bằng nằm ở phía Nam và Đông Nam, còn lại là vùng đồi núi bao quanh đất nước. Dân số Campuchia ước đạt khoảng 16 triệu người. Điều kiện tự nhiên tương đối trắc trở đã khiến Campuchia không thể phát triển kinh tế trọn vẹn, dẫn đến nhiều thống kê về kinh tế nước này. Kinh tế Campuchia tăng trưởng trung bình 5% – 6%/năm với tổng quy mô ước đạt 45 tỷ USD vào năm 2024, ước đạt 51 tỷ USD vào năm 2025 (Manet, 2024). Trong khi đó, tổng sản phẩm bình quân theo sức mua (PPP) của Campuchia ước đạt 160 tỷ USD (World Economics, n.d.).
Nhằm củng cố ảnh hưởng và vị thế tại Campuchia, Trung Quốc đã thúc đẩy hàng trăm dự án quan trọng với mục tiêu tăng cường tính cạnh tranh của nền kinh tế Campuchia cũng như gia tăng ảnh hưởng liên tục của Trung Quốc trong khu vực Đông Nam Á và trên thế giới. Như đã đề cập, Trung Quốc đã đầu tư vào Campuchia với hơn 800 dự án, tổng trị giá khoảng 34 tỷ USD, chiếm đến 50% lượng FDI của quốc gia Đông Nam Á. Trong giai đoạn 2012 – 2017, Trung Quốc đã đầu tư hơn 15 tỷ USD vào Campuchia, trải dài trên lĩnh vực bất động sản, cơ sở hạ tầng, năng lượng,… (ASEAN Briefing, 2022). Những dự án được Trung Quốc đầu tư đều đã cải thiện việc làm cho người lao động và thúc đẩy kinh tế địa phương.
– Đặc khu kinh tế
Thuật ngữ “đặc khu kinh tế” (SEZ) lần đầu tiên xuất hiện lần đầu tiên vào cuối những năm 1950 tại Ireland (The Economist, 2015). Sau đó, thuật ngữ này đã được sử dụng phổ biến với mục tiêu thúc đẩy kinh tế thông qua các dự án có vốn đầu tư nước ngoài (FDI). Tại Trung Quốc, SEZ đã trở thành mũi nhọn phát triển kinh tế của nước này từ thời quốc gia Đông Bắc Á tiến hành cải cách, mở cửa kinh tế dưới thời Đặng Tiểu Bình với sự thành lập Đặc khu Kinh tế Thâm Quyến vào năm 1980 (VOV, 2020). Nhờ kinh nghiệm và những thành tựu đạt được khi triển khai đặc khu kinh tế, Campuchia đã tìm đến các nhà đầu tư Trung Quốc nhằm cải thiện hiệu suất kinh tế đất nước và tạo việc làm cho người dân. Tháng 12/2005, Kế hoạch Đặc khu Kinh tế được chính phủ Campuchia giới thiệu lần đầu tiên thông qua Nghị định phụ số 147 về Tổ chức và Chức năng của Hội đồng Phát triển Campuchia (CDC) để tái cấu trúc CDC và quy định chức năng của “Ủy ban Khu kinh tế đặc biệt Campuchia (CSEZB)” và “Nghị định phụ số 148 về việc thành lập và quản lý Khu kinh tế đặc biệt” (Nghị định phụ SEZ) nhằm tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Trung Quốc thành lập SEZ tại quốc gia này (Sisovanna, 2010).
Năm 2008, Sihanoukville trở thành địa phương có đặc khu kinh tế đầu tiên và đồng thời là đặc khu kinh tế lớn nhất tại Campuchia. Đặc khu Sihanoukville có tổng diện tích lên đến 11.13 km2, được chính phủ hai nước phê duyệt quy hoạch vào năm 2006. Đặc khu được xây dựng bởi Jiangsu Taihu Cambodia International Economic Cooperation Zone Investment Co. Ltd. (Công ty Đầu tư Khu Hợp tác Kinh tế Quốc tế Giang Tô Thái Hồ Campuchia), liên doanh bởi 4 công ty đến từ Trung Quốc, trong đó tập đoàn trong lĩnh vực may mặc và thời trang Hongdou là cổ đông lớn nhất và Cambodia International Investment Development Group Co., Ltd. (Công ty TNHH Tập đoàn Phát triển Đầu tư Quốc tế Campuchia/CIIDG). Dự án được sự hỗ trợ vốn bởi Ngân hàng Xuất – Nhập khẩu Trung Quốc và Ngân hàng Trung ương Trung Quốc. Tổng trị giá đầu tư ước tính khoảng 1.5 tỷ USD.
Đặc khu kinh tế Sihanoukville bên cạnh vấn đề về kinh tế, còn mang hàm nghĩa về địa chính trị. Đặc khu Sihanoukville gần cảng tự trị nước sâu quan trọng, cách khoảng 12km và nằm trên tuyến đường đi của BRI. Cảng nước sâu tại Sihanoukville là cảng nước sâu duy nhất của cả đất nước Campuchia và vận chuyển lên đến 70% lượng hàng hóa của cả nước (Williamson, 2023). Ngoài ra, đặc khu Sihanoukville cũng cách sân bay quốc tế 3km, kết nối 4 thành phố trọng điểm của Campuchia và cách thủ đô Phnom Penh 212km (商务部网站, 2017). Vì tầm quan trọng của đặc khu kinh tế Sihanoukville về địa chính trị, địa chiến lược và phát triển kinh tế, việc đầu tư mạnh mẽ vào đặc khu sẽ giúp Trung Quốc có ảnh hưởng lên khu vực này.
Tháng 6/2021, đặc khu kinh tế Sihanoukville đã được Ngân hàng Công thương Trung Quốc và Ngân hàng Trung ương Trung Quốc chi nhánh Giang Tô cấp tín dụng đầu tư nhà máy nhiệt điện 100 MW. Dự án được thiết kế và xây dựng bởi Công ty TNHH Viện Thiết kế Khí và Nhiệt điện Chiết Giang (Zhejiang Gas & Thermoelectricity Design Institute Company Limited) và Công ty TNHH Kỹ thuật Điện Vô Tích Guolian Huaguang (Wuxi Guolian Huaguang Electric Power Engineering Company Limited) (AidData, n.d.). Hai công ty thi công và thiết kế nhà máy đều thuộc sở hữu lần lượt của các tỉnh Chiết Giang và Giang Tô (Ham, 2021). Ngày 15/6/2022, Công ty Đầu tư Khu Hợp tác Kinh tế Quốc tế Giang Tô Thái Hồ Campuchia ký kết hợp tác chiến lược với Công ty China Telecom Châu Á Thái Bình Dương trong lĩnh vực thông tin hóa và công nghệ số nhằm xây dựng đặc khu trở thành công viên thông minh ở giai đoạn 2 (柬埔寨西哈努克港经济特区, 2022). Trước đó, trong giai đoạn 2010 – 2014, chính phủ hai nước đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác cùng điều hành đặc khu. Tính đến tháng 3/2020, hơn 170 nhà máy đến từ nhiều quốc gia trên thế giới, hầu hết các doanh nghiệp; nhà máy đến từ Trung Quốc, được thành lập tại đặc khu kinh tế Sihanoukville, hơn 30.000 lao động Campuchia được tuyển dụng (Inclusive Development International, 2021). Những động thái và thành tựu kể trên đã giúp Trung Quốc củng cố sự hiện diện tại Campuchia. Sau đặc khu kinh tế Sihanoukville, Trung Quốc đã được đăng ký triển khai xây thêm ít nhất 10 đặc khu trong tổng số 46 đặc khu được đăng ký tại Campuchia.
– Cơ sở hạ tầng
Cơ sở hạ tầng là vấn đề đặc biệt quan trọng trong sự phát triển của một quốc gia. Khi cơ sở hạ tầng hiện đại, các sản phẩm trong nước tăng tính cạnh tranh trên thị trường quốc tế. Ở các quốc gia trên thế giới, sự thành công của nền kinh tế gắn liền với sự phát triển của cơ sở hạ tầng hiện đại. Đối với Campuchia, quy mô kinh tế còn tương đối khó khăn, dẫn đến đất nước này còn hạn chế về cơ sở hạ tầng. Do đó, Trung Quốc đã đầu tư hàng loạt dự án cơ sở hạ tầng trọng điểm, trở thành điểm nhấn, gắn kết quan hệ Campuchia – Trung Quốc.
Tháng 10/2022, đường cao tốc Phnom Penh – Sihanoukville đã hoàn tất xây dựng kể từ khi bắt đầu xây dựng vào năm 2019 và thông xe vào tháng 11/2022. Đường cao tốc dài 187km, trị giá 2 tỷ USD được Tổng Công ty Cầu đường Trung Quốc (CRBC), doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc, làm chủ dự án và được các ngân hàng Trung Quốc hỗ trợ nguồn vốn vay, trong đó Ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB) và Ngân hàng Xuất – Nhập khẩu Trung Quốc (EXIMBANK) hỗ trợ vốn 1.5 tỷ USD vào ngày 22/4/2019. Dự án bắt đầu nghiên cứu tiền khả thi vào năm 2007. Năm 2016, CRBC và chính phủ Campuchia đã ký kết thỏa thuận khung hợp tác dự án. Dự án cũng được sự tham gia của Bộ Thương mại Trung Quốc vào năm 2019 (Aid Data, n.d.). Sau khi hoàn thành xây dựng dự án, đường cao tốc đã kết nối thủ đô Phnom Penh với các công ty tại đặc khu kinh tế Sihanoukville và những tỉnh thành ven biển của Campuchia, thúc đẩy liên kết vùng và tăng cường tính cạnh tranh của nền kinh tế. Thủ tướng Campuchia Hun Sen đánh giá cao những lợi ích mà đường cao tốc này mang lại cho tỉnh Sihanoukville, trong đó đáng chú ý là thúc đẩy du lịch khi trung bình có đến hơn 140.000 lượt khách đến tỉnh này (Ngin, 2022). Tính đến tháng 10/2024, đường cao tốc Phnom Penh – Sihanoukville đã ghi nhận hơn 10 triệu lượt xe lưu thông (CCCC, 2024). Thủ tướng Hun Sen thời điểm đó đã nhìn nhận đường cao tốc sẽ “tạo động lực mới cho sự phát triển kinh tế và du lịch của Campuchia vì nối thủ đô với cảng biển nước sâu quốc tế” (Huaxia, 2022). Có thể thấy, Trung Quốc đã tập trung đầu tư vào những tuyến đường trọng điểm tại Campuchia nhằm đưa quốc gia này thành quốc gia có ảnh hưởng nhất đối với Campuchia.
Dự án trọng điểm tiếp theo trong Sáng kiến Vành đai, con đường của Trung Quốc là đường cao tốc Phnom Penh – Bavet. Ngày 7/6/2023, Bộ Giao thông Công chính Campuchia đã thực hiện lễ khởi công xây dựng. Tháng 11/2023, Bộ Giao thông vận tải và Công chính Campuchia và Tổng công ty Cầu đường Trung Quốc ký thỏa thuận khung xây dựng dự án. Dự án có chiều dài lên đến 138km, kết nối Trung Quốc, Việt Nam và Thái Lan thông qua tuyến cao tốc ASEAN 1. Dự án được Tổng Công ty Cầu đường Trung Quốc (CRBC) làm chủ dự án và được ngân hàng Trung Quốc hỗ trợ vốn vay. Dự án có tổng trị giá khoảng 1.6 tỷ USD. Dự án sẽ được dự kiến hoàn thành vào năm 2026 hoặc 2027 (Meng Seavmey, 2023). Thủ tướng Hun Sen trong buổi lễ khởi công dự án tuyên bố: “Đường cao tốc Phnom Penh – Bavet là một thành quả nữa (sau dự án Phnom Penh – Sihanoukville) của sự hợp tác giữa Campuchia và Trung Quốc theo Sáng kiến Vành đai và Con đường”. Ông khẳng định dự án sẽ “thúc đẩy tăng trưởng, đầu tư, thương mại, du lịch và vận tải xuyên biên giới giữa Campuchia và Việt Nam”. Dự án được Thủ tướng Hun Sen thời điểm đó nhìn nhận là biểu tượng của tình hữu nghị, hợp tác Trung Quốc – Campuchia (Gao Jingyan, 2023). Những tuyên bố của Thủ tướng Hun Sen đã tái khẳng định tầm quan trọng của các dự án do các tập đoàn nhà nước Trung Quốc đầu tư cũng như quan hệ bền chặt giữa Campuchia và Trung Quốc.
Ngày 5/5/2022, cảng nước lớn thứ ba tại Campuchia ở tỉnh Kampot được khởi công. Cảng có vị trí gần với biên giới Việt Nam. Dự án cảng được Công ty Xây dựng Thượng Hải và Tổng Công ty Xây dựng cầu đường Trung Quốc thi công xây dựng. Cảng có độ sâu 50 feet và công suất tàu tải trọng lên đến 100.000 tấn. Dự án có tổng trị giá 1.5 tỷ USD. Giai đoạn đầu dự án sẽ đầu tư 200 triệu USD để xây dựng và hoạt động với năng suất 300.000 tấn/năm. Giai đoạn hai sẽ nâng công suất lên 600.000 tấn/năm vào năm 2030 và diện tích lên đến 1.500 mẫu Anh, tương đương 600 hecta với nhiều hạng mục quan trọng như hậu cần cảng, nhà máy lọc dầu, kho bãi,… Cảng Kampot được nhận định sẽ bổ trợ cho cảng Sihanoukville và cảng Phnom Penh nhằm tăng cường năng lực vận chuyển và cạnh tranh hàng hóa của Campuchia. Quy mô cảng cho thấy tham vọng chuyển đổi kinh tế, tăng tính cạnh tranh nền kinh tế của chính phủ Campuchia. Bộ trưởng Giao thông vận tải và Công chính Campuchia Sun Chanthol tin tưởng cảng Kampot sẽ trở thành cảng tự trị có sức cạnh tranh cao với các cảng khác trong khu vực (Huaxia, 2023). Trong khi đó, Phó Thủ tướng Campuchia tại buổi khởi công tuyên bố cảng Kampot sẽ là cảng hiện đại hàng đầu Đông Nam Á, giúp thúc đẩy giao thương hàng hóa chủ lực của Campuchia với quốc tế (The Maritime Executive, 2023). Sau khi khánh thành giai đoạn đầu vào ngày 6/6/2024, Thủ tướng Hun Manet nhận định cảng Kampot sẽ trở thành cảng huyết mạch quan trọng mới cho hệ thống vận tải hàng hải của Campuchia, cải thiện hoạt động thương mại, thúc đẩy phát triển kinh tế và phát triển xã hội của đất nước Campuchia (Khánh Minh, 2024). Những tuyên bố xuyên suốt của giới lãnh đạo Campuchia cho thấy quốc gia này mong muốn chuyển mình trở thành một thế lực mới trong khu vực với sự hỗ trợ từ Trung Quốc.
Bên cạnh các dự án cao tốc huyết mạch, các sân bay quốc tế đã trở thành mục tiêu của Trung Quốc nhằm củng cố sự hiện diện lâu dài tại Campuchia. Kể từ năm 2007, Trung Quốc đã đầu tư vào hơn 60 sân bay quốc tế ở các nước. Tại Campuchia, ba sân bay quốc tế huyết mạch bao gồm Techo Takhmao; Mondulkiri và Siem Reap-Angkor đã được Trung Quốc đầu tư thông qua nhiều hình thức khác nhau. Bên cạnh sân bay Mondulkiri đã bị hủy bỏ đầu tư do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, những dự án sân bay còn lại được kỳ vọng góp phần phát triển kinh tế – xã hội Campuchia, tăng cường quan hệ hai nước Campuchia – Trung Quốc thông qua Sáng kiến Vành đai, con đường.
Sân bay quốc tế có sự ảnh hưởng của Trung Quốc đầu tư đầu tiên là Techo Takhmao. Sân bay được khởi công vào năm 2019 tại tỉnh Kandal, được gợi ý vào năm 2016 và công bố chính thức vào năm 2018. Sân bay có tổng diện tích lên đến 2.600 hecta, cách thủ đô Phnom Penh 30km về phía Nam, có vị trí địa chiến lược – địa chính trị quan trọng đối với quốc gia này. Sân bay có tổng đầu tư lên đến 1.5 tỷ USD, trong đó 1.1 tỷ USD được Ngân hàng Phát triển Trung Quốc hỗ trợ vốn. Sân bay được Tập đoàn Cục Kỹ thuật Xây dựng Thứ ba của Trung Quốc phụ trách xây dựng nhà ga sân bay; Tập đoàn Shanghai Baoye, công ty trực thuộc Tổng Công ty Luyện kim Trung Quốc xây dựng đường băng, đường lăn, sân đỗ và các cơ sở liên quan (François Camps, 2022). Mặc dù các công ty nhà nước Trung Quốc không đóng vai trò chủ đầu tư dự án như các dự án đường cao tốc hoặc đặc khu kinh tế nhưng các doanh nghiệp nhà nước vẫn đóng vai trò quan trọng ở các hạng mục đặc biệt của cảng hàng không và là nơi cấp vốn duy nhất cho cảng hàng không quốc tế Techo Takhmao. Sau khi hoàn thành xây dựng, sân bay sẽ trở thành cảng hàng không lớn thứ chín thế giới.
Sân bay Techo Takhmao được kỳ vọng sẽ giúp thủ đô Phnom Penh của Campuchia trở thành một “Singapore mới”, trong đó nguồn thu nhập của sân bay sẽ thúc đẩy kinh tế Campuchia ngang bằng với Singapore. Giai đoạn đầu tiên của sân bay sẽ được đưa vào sử dụng vào năm 2025, dự kiến đón tiếp 13 – 15 triệu lượt hành khách/năm và vận chuyển 175.000 tấn hàng hóa mỗi năm và giai đoạn hai ước tính đón 30 triệu lượt hành khách/năm. Đến năm 2050, sân bay Techo Takhmao sẽ tiếp đón 50 triệu lượt hành khách/năm (James Whitehead, 2024). Sau khi sân bay được khởi công, 22 doanh nghiệp Nhật Bản đã quan tâm đến đầu tư vào sân bay Techo Takhmao, các vùng phụ cận sân bay; các địa điểm khác tại Campuchia và đến khảo sát thực địa vào 20/12/2023 sau chuyến thăm của Thủ tướng Hun Manet đến Nhật Bản (Kunmakara, 2023). Có thể thấy, sân bay chưa đi vào hoạt động nhưng đã góp phần cải thiện hình ảnh và tình hình đầu tư ở Campuchia, góp phần phát triển kinh tế về dài hạn.
Ngoài ra, việc đặt tên sân bay có chữ “Techo” được Thủ tướng Hun Sen chọn vào ngày 9/12/2021 trong một chuyến khảo sát cho thấy ẩn ý đến từ người đứng đầu chính phủ Campuchia. “Techo” là một tước hiệu cao quý, chỉ dành cho các cá nhân có công lớn đối với các vương triều Khmer. Việc chọn tên sân bay dựa trên sự kiện vua Khmer ban tặng chữ “Techo” cho Meas, một vị lãnh đạo quân đội Khmer trong thời phong kiến Campuchia tại tỉnh Kandal, địa điểm được chọn để xây dựng sân bay (AKP Phnom Penh, 2021). Trong giai đoạn đất nước Campuchia còn gặp nhiều khó khăn, việc đặt tên dựa trên yếu tố lịch sử, văn hóa mang tính cổ vũ, khích lệ sẽ tăng cường sự ủng hộ của người dân, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội. Sự kiện cũng biểu thị hàm ý chính phủ Campuchia mong muốn khôi phục hào quang của nước này như vương quốc Khmer từng có. Để có thể khôi phục hào quang đất nước, liên kết với Trung Quốc, một quốc gia đang trở thành tấm gương của các nước Á Đông trong phát triển kinh tế – xã hội là việc cần thiết để khôi phục lịch sử hào hùng của Campuchia trong quá khứ.
Sân bay quốc tế thứ hai được Trung Quốc đầu tư là Siem Reap-Angkor. Sân bay có diện tích 700 hecta, cách Angkor Wat 40km và Siem Reap 50km về phía Đông. Dự án được giới thiệu lần đầu vào năm 2010 với mục tiêu xây dựng thay thế sân bay Siem Reap cũ bị quá tải. Dự án Siem Reap-Angkor ước tính trị giá lên đến 1.1 tỷ USD, được ngân hàng Phát triển Trung Quốc (CDB), Ngân hàng nhà nước Trung Quốc hỗ trợ vốn 660 triệu USD (China Development Bank, 2021). Dự án được chính phủ Campuchia giao cho công ty Trung Quốc có tên Yunnan Investment Holdings Limited để làm chủ đầu tư dự án vào tháng 12/2016. Dự án ở giai đoạn 1 ước tính tiếp đón 7 triệu lượt khách, giai đoạn 2 tiếp đón 12 triệu lượt khách vào năm 2030 và giai đoạn 3 vào năm 2050 tiếp đón 20 triệu lượt khách/năm (Sothear, 2024). Năng lực tải trọng hàng hóa ước tính từ 10.000 – 60.000 tấn. Tính đến năm 2024, sân bay Siem Reap-Angkor đã tiếp đón 1.3 triệu khách sau một năm đi vào hoạt động. Mao Havannall, Bộ trưởng phụ trách Cục Hàng không Dân dụng Campuchia cho biết sân bay Siem Reap-Angkor đã thúc đẩy du lịch, thương mại và đầu tư ở tỉnh Siem Reap và các tỉnh thành lân cận. Ông Liu Minglin, Phó Chủ tịch Yunnan Investment Holdings Limited cho biết sân bay là kết quả hợp tác mang tính bước ngoặt trong Sáng kiến Vành đai, con đường giữa hai nước Campuchia và Trung Quốc (Khmer Times, 2024). Tập đoàn này đang tiếp tục tìm hiểu các cơ hội đầu tư mới ở Campuchia. Yunnan Investment Holdings Limited là doanh nghiệp nhà nước, có trụ sở tại tỉnh Vân Nam, Trung Quốc, được thành lập vào năm 1997 và là công ty nhà nước được thành lập sớm nhất tại tỉnh Vân Nam, đầu tư trải dài trên nhiều lĩnh vực (Baidu, n.d.). Có thể thấy, các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc đang được sự hậu thuẫn từ chính phủ Trung Quốc để triển khai các hạng mục quan trọng nhằm tăng cường ảnh hưởng ở Campuchia.
Ngày 17/10/2023, chính phủ Campuchia với đại diện là Phó Thủ tướng Sun Chanthol dẫn đầu đã ký kết thỏa thuận khung với Tổng Công ty cầu đường Trung Quốc về dự thảo khung xây dựng một kênh đào có công suất lớn, phục vụ nhu cầu di chuyển hàng hóa, kết nối hai con sông Mekong và Bassac với vịnh Thái Lan. Tại phiên họp Quốc hội Campuchia vào ngày 19/5/2023, thống nhất đổi tên dự án ban đầu “Hệ thống Logistics và Điều hướng Tonle Bassac” thành “Kênh đào Phù Nam”. Dự án có độ sâu lên đến 5.4m, dài 180km. Dự án cũng bao gồm 3 đập thủy điện, 11 cây cầu và vỉa hè dài 208km. Dự án có tổng trị giá lên đến 1.7 tỷ USD và được khởi công vào ngày 5/8/2024, dự kiến dự án sẽ cần 4 năm hoàn thành (Nguyễn Thành Trung, 2023). Dự án sẽ do các ngân hàng nhà nước Trung Quốc cấp vốn đầu tư. Mục tiêu của dự án nhằm tăng cường tính kết nối cho các cảng đã và đang xây dựng ở Campuchia, thúc đẩy thương mại và tạo việc làm cho 5 triệu người, đồng thời giảm thiểu lên đến 30% chi phí mà các doanh nghiệp Campuchia cần trả khi đi qua cảng Cái Mép và cảng Cát Lái thuộc chủ quyền Việt Nam.
Sau khi thông tin được công bố, nhiều chuyên gia quốc tế đã lên tiếng về tính khả thi của dự án vì khả năng hồi vốn thấp và tính logic dự án. Đại diện các nước trong khu vực và trên thế giới đã bày tỏ quan ngại về khả năng kênh đào Phù Nam làm lệch hướng dòng chảy sông Mekong với lượng nước từ sông Mekong về Đồng bằng Sông Cửu Long sẽ giảm đến 50%, gây khô hạn, thiếu nước trầm trọng và dẫn đến các thời tiết cực đoan, ảnh hưởng đến hàng chục triệu người dân dọc sông Mekong, trong đó có 1.6 triệu người dân Campuchia và tác động sâu sắc đến an ninh lương thực toàn cầu (Pham Phan Long, 2024). Những quốc gia trong Ủy hội sông Mekong (MRC) đã nhiều lần kêu gọi Campuchia cung cấp thêm thông tin dự án để có những đánh giá khách quan sau khi chính phủ Campuchia không thông qua tham vấn các nước thành viên, đơn phương trình lên MRC, cho biết dự án chỉ có tác động đối với môi trường và tiếng ồn do xây dựng công trình (Trần Phương, 2024). Ngoài ra, việc xây dựng kênh đào Phù Nam được nhiều nhận định rằng sẽ tăng thêm 500km khi đi từ kênh đào đến cảng Kampot và đi ngang qua mũi Cà Mau, thay vì giảm 30% chi phí đi lại của doanh nghiệp như chính phủ Campuchia tuyên bố (An Bình – Hoàng Nam, 2024). Vấn đề tài chính để xây dựng kênh đào cũng được cho là mơ hồ và không khả thi và việc thay đổi chủ đầu tư dự án trong vòng 1 năm do các công ty Campuchia nắm tỷ trọng lớn cho thấy dự án mang tính chất mơ hồ và khả năng Trung Quốc dừng rót vốn vào dự án sau khi làm lễ khởi công dự án (Buckley & Stanhope, 2024). Nhiều ý kiến chuyên gia cũng cho biết việc xây dựng kênh đào Phù Nam nhằm phục vụ cho công tác điều động lực lượng quân sự vì kênh đào có thể chứa sà lan container tải trọng lên đến 1.000 tấn và cao nhất lên đến 5.000 tấn, dự án cũng ở gần với căn cứ hải quân Ream. Thủ tướng Hun Manet cũng lên tiếng phủ nhận và khẳng định không cho bất kỳ quốc gia nào sử dụng cơ sở hạ tầng Campuchia phục vụ mục đích quân sự riêng và Campuchia hoàn toàn có quyền quyết định đối với các dự án trong nước, không phải nước ngoài. (Nguyễn Hồng Quân, 2024) (Thu Nguyễn, 2024)
Bên cạnh các dự án lưỡng dụng kể trên, chính phủ Trung Quốc cũng gia tăng ảnh hưởng thông qua việc tài trợ nâng cấp căn cứ hải quân Ream. Căn cứ hải quân Ream nằm ở ngoài khơi vịnh Thái Lan, thuộc tỉnh Sihanoukville và cách cảng Sihanoukville 30km. Thêm vào đó, căn cứ hải quân Ream là cửa ngõ duy nhất của hải quân Campuchia để đi ra biển. Đặc biệt, căn cứ này gần eo biển Malacca, nơi có yếu tố địa chính trị quan trọng khi 2/3 lượng hàng xuất khẩu có nguồn gốc từ Trung Quốc trong tổng lượng hàng trị giá 3.5 nghìn tỷ USD đi qua eo biển này mỗi năm và eo biển Malacca đang diễn ra cuộc cạnh tranh gay gắt giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc (Dent, 2023). Do đó, việc can thiệp vào cảng quân sự này sẽ giúp Trung Quốc xác lập, củng cố vị thế và ảnh hưởng ở nước này và trong khu vực.
Ngày 22/12/2016, Tập đoàn Luyện kim Số Một Trung Quốc, một công ty nhà nước trực thuộc Tập đoàn Luyện kim Trung Quốc đã ký kết thỏa thuận khung Dự án mở rộng cảng hải quân Ream với Bộ Quốc phòng Campuchia. Đến tháng 6/2022, dự án mới bắt đầu được khởi công xây dựng và hoàn thành vào tháng 9/2022 (Wooley, Zhang, Fedorochko, & Patterson, 2023). Dự án cũng đang triển khai giai đoạn 2 và 3 nhằm phục vụ công việc sản xuất, tiếp nhận tàu chiến và các cơ sở hạ tầng phục vụ mục tiêu quân sự (Yaacob, 2024). Kể từ khi ký kết, các nhà hoạch định chính sách Hoa Kỳ đã nhiều lần cáo buộc Campuchia cho phép Trung Quốc sử dụng cảng quân sự Ream sau khi tạp chí Wall Street Journal đăng tải thông tin vào tháng 7/2019. Năm 2021, Tùy viên Quốc phòng Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ bị chính phủ Campuchia từ chối quyền tiếp cận căn cứ hải quân, khiến nước này có cơ sở nghi ngờ về sự đồn trú của hải quân Trung Quốc (Reuters, 2021). Chính phủ Campuchia đã nhiều lần phủ nhận. Sau thông tin từ Wall Street Journal, Thủ tướng Campuchia Hun Sen thời điểm đó cho biết: “Đây [việc chính phủ Campuchia được cho ký hợp tác mờ ám với Trung Quốc về hiện diện tại cảng quân sự Ream] là tin tức sai sự thật nghiêm trọng nhất chống lại Campuchia”. Tuy nhiên, tháng 6/2021, Bộ trưởng Quốc phòng Campuchia, Tea Banh xác nhận với truyền thông rằng Trung Quốc đang hỗ trợ Campuchia nâng cấp căn cứ hải quân Ream và “không có điều khoản ràng buộc” (Davidson, 2022). Có thể thấy, việc Trung Quốc đồn trú quân sự tại cảng quân sự Ream hoàn toàn có khả năng xảy ra.
Bên cạnh dự án kể trên, Tập đoàn Luyện kim Trung Quốc thông qua công ty chi nhánh tại Singapore cùng với Công ty TNHH Đầu tư và Xây dựng nước ngoài Tứ Xuyên Huashi, một công ty con trực thuộc Tập đoàn nhà nước Sichuan Huashi và Tổng Công ty Đường sắt Trung Quốc trở thành nhà thầu chính của dự án rộng 360 km2, trị giá 3.8 tỷ USD. Dự án có tên Khu thí điểm đầu tư và phát triển toàn diện Campuchia–Trung Quốc & Khu nghỉ dưỡng bờ biển Dara Sakor. Dự án tọa lạc ở tỉnh Koh Kong, bờ biển Dara Sakor do Union Development Group (UDG), công ty con của Tập đoàn Phát triển Ưu Liên Thiên Tân, tập đoàn nhà nước làm chủ đầu tư. Dự án đặt mục tiêu thu hút hơn 6.8 triệu lượt khách du lịch mỗi năm và dự án sẽ thu hút dân số hơn 1.3 triệu người. Dự án cũng có một sân bay quốc tế riêng. Tuy nhiên, chủ đầu tư dự án đã bị chính quyền Hoa Kỳ, cụ thể là Bộ Tài chính vào ngày 15/9/2020 dưới thời chính phủ Tổng thống Donald Trump, cáo buộc xây dựng khu tổ hợp này nhằm mục đích hỗ trợ tăng cường hiện diện quân sự của Trung Quốc tại Campuchia do vị trí dự án nằm ở bờ biển và lo ngại tuyên bố của Người Phát ngôn chính phủ Campuchia rằng (dự án/bờ biển) Dara Sakor hoàn toàn có thể chuyển đổi thành căn cứ quân sự (Thu Thủy, 2020).
Tác động đối với Việt Nam
Các dự án do Trung Quốc đầu tư đã tạo ra nguồn kinh tế lớn và tạo việc làm cho hàng triệu người dân ở các tỉnh thành của Campuchia, tăng tính liên kết vùng, góp phần thúc đẩy chuyển đổi kinh tế – xã hội ở quốc gia này và tăng cường hình ảnh, vị thế tích cực của Campuchia trong khu vực và trên thế giới. Bên cạnh những ảnh hưởng tích cực, các dự án cũng đem lại những tác động tiêu cực đối với Campuchia.
Tác động đầu tiên là vấn đề ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Như đề cập, các dự án do Trung Quốc đầu tư vào Campuchia xoay quanh cơ sở hạ tầng, nhà máy sản xuất điện sử dụng năng nhiên liệu hóa thạch, cơ sở sản xuất may mặc truyền thống và các loại hình khác. Những hoạt động từ các dự án và sản xuất do Trung Quốc đầu tư được cho là nguyên nhân chính dẫn đến sự ô nhiễm môi trường ngày càng nghiêm trọng ở Campuchia. Bên cạnh đó, vấn đề sản xuất điện phục vụ cho các đặc khu kinh tế và các dự án hạ tầng cũng được cho là nguyên nhân góp phần dẫn đến ô nhiễm. Hiện nay, sản lượng điện Campuchia phụ thuộc lên đến 75% nguồn đầu vào từ nhiên liệu hóa thạch sau quá trình chuyển đổi từ thủy điện do biến đổi khí hậu trầm trọng ở quốc gia này, góp phần dẫn đến ô nhiễm môi trường nghiêm trọng ở Campuchia (Zafirah Mohamed Zein, 2020).
Tác động thứ hai là sự phụ thuộc vào Trung Quốc ngày càng sâu sắc của chính phủ Campuchia. Trong quan hệ quốc tế, các hoạt động liên kết với quốc gia khác nhằm cân bằng ảnh hưởng của quốc gia còn lại diễn ra thường xuyên. Tuy nhiên, việc không cân bằng hợp lý sẽ dễ dàng dẫn đến sự phụ thuộc vào quốc gia đối tác mà chính quốc tìm đến. Đối với Campuchia, quốc gia này mong muốn Trung Quốc trở thành đối trọng khi Hoa Kỳ và Thái Lan gây sức ép. Trong khi đó, như đề cập, Việt Nam được cho là có tác động đáng kể đối với quốc gia này do những hiểu lầm về lịch sử và giới lãnh đạo Campuchia mong muốn giảm thiểu ảnh hưởng của Việt Nam. Tuy nhiên, việc tìm kiếm đến Trung Quốc, một quốc gia vượt trội về khả năng kinh tế – chính trị – quân sự, sẽ giúp Campuchia vượt qua những thách thức trong khu vực nhưng sự phụ thuộc vào Trung Quốc ngày càng sâu sắc là không thể tránh khỏi.
Trung Quốc đã trở thành điểm đến lý tưởng của ngành dệt may vốn chiếm tỷ trọng đến 40% GDP của đất nước Campuchia, nhằm giảm phụ thuộc vào các nước lân cận. Theo số liệu năm 2022, ngành dệt may của Campuchia có tổng trị giá lên đến 9 tỷ USD. Có thể thấy, đây là một sản phẩm xuất khẩu chủ lực của Campuchia. Tuy nhiên, đến 90% các nhà máy gia công sản phẩm dệt may ở Campuchia đều có nguồn gốc đến từ Trung Quốc (Research and Markets, 2023). Điều này đồng nghĩa với việc các sản phẩm dệt may do các doanh nghiệp Trung Quốc sản xuất có trị giá 8.1 tỷ USD. Sự phụ thuộc vào Trung Quốc của chính phủ Campuchia cũng Tính đến tháng 9/2024, tổng nợ của Campuchia đối với Trung Quốc là hơn 4 tỷ USD trong tổng số hơn 10 tỷ USD mà chính phủ Campuchia vay của nước ngoài, chưa bao gồm các khoản vay từ những nhân tố nước ngoài có nguồn gốc đến từ Trung Quốc (Sangeetha Amarthalingam, 2024). Trong khi đó, như đề cập, tổng nguồn FDI gần 7 tỷ USD thông qua các dự án chủ yếu là cơ sở hạ tầng, đặc khu kinh tế và dự án phụ trợ của Trung Quốc đã tạo lập sự ảnh hưởng lên Campuchia và khiến nước này từng bước phụ thuộc vào quốc gia Đông Bắc Á.
Tác động thứ ba là các hoạt động phạm pháp diễn ra ở Campuchia có yếu tố Trung Quốc diễn ra liên tục tại quốc gia Đông Nam Á này. Nhờ những ưu đãi về thuế quan và các đạo luật được cho là cởi mở và khép kín, những đặc khu kinh tế do Trung Quốc đầu tư, đặc biệt là Sihanoukville đã trở thành tụ điểm của những hoạt động lừa đảo công nghệ cao, các hoạt động ở những đặc khu này chủ yếu là các sòng bạc và các hoạt động làm bất ổn an ninh như buôn người, lừa đảo, rửa tiền… ngày càng nghiêm trọng (Asia Financial, 2024). Trong năm 2023, theo Intepol, hơn 100.000 người bị bán vào các đường dây lừa đảo trực tuyến ở Campuchia (Trung Hưng, 2024). Những hoạt động bất hợp pháp diễn ra trong nhiều năm đã khiến tình hình ở Campuchia trở nên nghiêm trọng và ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh của Campuchia đối với cộng đồng quốc tế. Thêm vào đó, các hoạt động bất hợp pháp cũng khiến chính phủ nước này thiệt hại đáng kể về nguồn lực và nhân lực xử lý vấn đề.
Đối với Việt Nam, những dự án do Trung Quốc đầu tư ở Campuchia có những tác động sâu sắc và đáng kể đến an ninh và lợi ích quốc gia của Việt Nam. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, các quốc gia liên kết chặt chẽ với nhau về kinh tế và những đường biên giới chỉ còn là hình thức. Vì vậy, những dự án do Trung Quốc đầu tư tác động trực tiếp đến Việt Nam là có khả năng xảy ra.
Đầu tiên, những dự án do Trung Quốc đầu tư vào Campuchia sẽ gây áp lực lên Việt Nam về địa chính trị, địa chiến lược. Những hoạt động xây dựng cơ sở hạ tầng, bên cạnh những yếu tố tích cực, như thúc đẩy phát triển kinh tế; du lịch và liên kết vùng, giảm chi phí vận chuyển, còn là các hoạt động triển khai quân sự trong trường hợp xảy ra xung đột, chiến tranh. Trên bình diện khu vực, Trung Quốc đã triển khai các hệ thống cơ sở hạ tầng dưới nhiều hình thức nhằm kết nối Trung Quốc với các quốc gia Đông Nam Á. Những dự án cơ sở hạ tầng được tài trợ, đầu tư theo hình thức tỷ trọng nghiêng về Trung Quốc, vì vậy quốc gia này có quyền triển khai theo tính toán chiến lược. Nhiều dự án do Trung Quốc đầu tư đều ở gần các địa điểm quan trọng với Việt Nam như các cảng biển, kênh đào Phù Nam và căn cứ quân sự Ream. Năm 2022, Lực lượng vũ trang Campuchia (RCAF) đã mua hệ thống tên lửa đất đối không KS-1C do Trung Quốc sản xuất với tầm bắn lên tới 50km (Global Defense News, 2023). Có thể thấy, các dự án do Trung Quốc đầu tư hoàn toàn có khả năng tiếp cận các hạng mục quan trọng trong trường hợp tiêu cực
Thứ hai, những vấn đề về an sinh xã hội ở Campuchia cũng sẽ tác động trực tiếp đến Việt Nam. Trong bối cảnh công nghệ cao, các hoạt động lừa đảo ở Campuchia đã có những tác động trực tiếp đối với người dân Việt Nam. Nhiều người Việt Nam đã bị những đối tượng lừa đảo bắt và bán sang Campuchia. Chỉ riêng trong tháng 12/2024, hơn 500 người Việt Nam đã được Bộ Công an Việt Nam và Campuchia phối hợp giải cứu (ANTV, 2024). Trong đầu năm 2025, 60 đối tượng người Việt Nam đã bị công an Việt Nam bắt giam vì liên quan đến đường dây lừa đảo ở Campuchia. Theo thông tin từ Bộ Công an, đường dây này đã lừa đảo hơn 1.800 tỷ của hơn 13.000 người dân Việt Nam ở nhiều tỉnh thành trên cả nước (Võ Nam, 2025). Sự kiện cho thấy tình trạng lừa đảo xuyên biên giới ở Campuchia hướng vào Việt Nam đang có chiều hướng ngày càng phức tạp. Những sự kiện kể trên cần dành nhiều thời gian giải quyết và sẽ tiêu hao nguồn lực và vật lực cực kỳ lớn.
Có thể thấy, những tác động của các dự án của Trung Quốc ở Campuchia đối với Việt Nam là cực kỳ to lớn. Vì vậy, chính phủ Việt Nam cần có nhiều chiến lược nhằm thay đổi tình hình.
Đầu tiên, chính phủ Việt Nam cần cam kết ủng hộ Campuchia trong các vấn đề quốc tế và khu vực. Bất kỳ quốc gia khi tham gia vào các cơ chế đa phương, đều mong muốn nhận được sự hỗ trợ tích cực từ cộng đồng quốc tế. Trong giai đoạn sau chiến tranh, Việt Nam cũng đã nhận được sự hỗ trợ nhiệt thành từ các quốc gia để tái thiết kinh tế – xã hội. Trong bức thư gửi Quốc vương Campuchia Norodom Sihanouk vào ngày 23/6/1967, Chủ tịch Hồ Chí Minh cho biết việc thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước là “biểu tượng rực rỡ của mối tình hữu nghị thân thiết đoàn kết chiến đấu”, “nhân tố tích cực trong việc gìn giữ hòa bình ở Đông Dương và Đông Nam Á”. Có thể thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đánh giá cao tầm quan trọng của việc gìn giữ và phát triển mối quan hệ hai nước. Chủ tịch Hồ Chí Minh trong bức thư gửi vào năm 1968, đã tái khẳng định: “Ngày nay cũng như ngày mai, hai nước chúng ta mãi mãi là người bạn thân thiết” (Trần Mạnh, 2022). Có thể thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh sự phát triển của Việt Nam và Campuchia nên cần song hành với nhau. Hiện nay, Việt Nam, với vai trò là quốc gia có vị thế và tiếng nói quan trọng trong các vấn đề toàn cầu và khu vực, cần có sự ủng hộ với sự phát triển của Campuchia nhằm giúp Campuchia chuyển đổi mô hình phát triển kinh tế, củng cố hình ảnh và vị thế Campuchia trên thế giới. Trong chuyến viếng thăm Campuchia của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm trong ngày 12-13/7/2024, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Tô Lâm ủng hộ sự tăng trưởng trong quan hệ giữa hai nước thông qua nhiều lĩnh vực và kêu gọi tiếp tục gắn kết trong quan hệ giữa hai nước (Trung Duy, 2024). Trong cuộc hội kiến với Quốc vương Campuchia tại Việt Nam vào tháng 11/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm và lãnh đạo Đảng, Nhà nước tái khẳng định lập trường nhất quán của Việt Nam, ủng hộ tầm nhìn; định hướng phát triển của Campuchia trong giai đoạn mới và chuyến thăm của Quốc vương Campuchia sẽ góp phần đưa quan hệ hợp tác hai nước phát triển mạnh mẽ, vì lợi ích phát triển và phồn vinh của nhân dân mỗi nước, đóng góp tích cực vào hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển ở khu vực và trên thế giới (Báo Điện tử Chính phủ, 2024) (Báo Điện tử Chính phủ, 2024). Sau khi chính phủ Campuchia dưới thời Thủ tướng Hun Manet quyết định rút khỏi Tam giác phát triển CLV, Người Phát ngôn Bộ Ngoại giao Việt Nam Phạm Thu Hằng cho biết Việt Nam cam kết tiếp tục thúc đẩy các cơ chế hợp tác hiện có và tìm kiếm các phương thức hợp tác kinh tế mới phù hợp với điều kiện và tình hình thực tiễn của hai nước, góp phần vào sự phát triển chung (Duy Linh, 2024).
Chính phủ Việt Nam cũng cần khuyến khích doanh nghiệp tham gia hợp tác sâu rộng vào nền kinh tế Campuchia. Tính đến năm 2024, Việt Nam là quốc gia đứng ở vị trí thứ hai sau Trung Quốc trở thành nước có tổng lượng vốn đầu tư nước ngoài (FDI) lớn thứ hai tại Campuchia với 3.5 tỷ USD (Văn Đỗ – Tuấn Anh, 2025). Nhằm cải thiện con số kể trên, chính phủ Việt Nam cần có những cơ chế phù hợp nhằm thúc đẩy hàng tiêu dùng Campuchia ở Việt Nam. Trong giai đoạn 2021 – 2022, lũy kế gần 20 triệu tấn hàng hóa và hơn 1.3 triệu lượt hành khách đi qua tuyến thủy nội địa Việt Nam – Campuchia và hai bên đã ký kết hợp tác giảm phí nội địa đường thủy (Thiên Ân, 2023) (Anh Tú, 2021). Việt Nam đã tăng cường nhập khẩu các mặt hàng chủ lực của Campuchia, đạt 3.61 tỷ USD, tăng 30% so với cùng kỳ năm 2023 (Lê Hồng Nhung, 2024). Những dữ kiện cho thấy chính phủ Việt Nam đã ủng hộ giao thương giữa hai nước, góp phần vào sự phát triển chung của nền kinh tế Campuchia. Nhằm củng cố kinh tế bền vững của Campuchia, hai bên đã thúc đẩy hợp tác phát triển nguồn nhân lực, trong đó trao học bổng cho học sinh, sinh viên Campuchia theo học tại các trường ở Việt Nam và tạo cơ hội việc làm chất lượng cao ở các tập đoàn Việt Nam tại Campuchia (Quang Anh – Hoàng Minh, 2023). Những cơ chế dành cho các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đầu tư vào Campuchia, tạo cơ hội việc làm cho lao động địa phương cũng cần được chú trọng vì đây sẽ là cơ sở cần thiết để hai nước cùng phát triển bền vững.
Thứ ba, các hoạt động ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân giữa hai nước cần được thúc đẩy. Trong ba trụ cột của đối ngoại Việt Nam, tại Đại hội Đảng XIII, ngoại giao nhân dân được liệt kê cùng đối ngoại đảng và ngoại giao nhà nước, cho thấy tầm quan trọng của ngoại giao nhân dân. Trong bối cảnh toàn cầu hóa và công nghệ phát triển, ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân được xem là phương pháp hữu hiệu để kết nối quan hệ hai nước, tăng sự thấu hiểu lẫn nhau giữa người dân hai nước (Nguyễn Thị Hoàng Vân, 2024). Vì vậy, việc triển khai các hoạt động ngoại giao văn hóa, ngoại giao nhân dân sáng tạo, hiệu quả vào thực tiễn Việt Nam – Campuchia là việc làm cần thiết nhằm tăng cường sự hiểu biết và theo đó, góp phần vào sự phát triển chung của hai đất nước, hai dân tộc.
Kết luận
Trung Quốc đã trở thành quốc gia đang có tầm ảnh hưởng sâu rộng hàng đầu trên thế giới. Trong bối cảnh hiện tại, Trung Quốc đang cạnh tranh với Hoa Kỳ về vị thế lãnh đạo trật tự toàn cầu. Quốc gia Đông Bắc Á đã triển khai nhiều chiến lược để củng cố ảnh hưởng, đặc biệt là Đông Nam Á và Campuchia, nhằm ngăn chặn các chiến lược và sáng kiến của Hoa Kỳ và đồng minh, đối tác.
Tại Campuchia, ảnh hưởng của Trung Quốc được thể hiện thông qua các dự án hạ tầng quan trọng. Những dự án quy mô lớn do Trung Quốc đầu tư vào Campuchia, bên cạnh mặt tích cực về phát triển kinh tế – xã hội, còn nhằm mục đích gia tăng sự phụ thuộc của Campuchia vào quốc gia tỷ dân. Đối với Việt Nam, những dự án do Trung Quốc đầu tư được liệt kê kể trên đã có những tác động trực tiếp đến tình hình an sinh xã hội. Vì vậy, Việt Nam cần gắn bó quan hệ với Campuchia nhằm giúp đỡ quốc gia này chuyển đổi kinh tế, phát triển xã hội và vị thế, uy tín trên thế giới.
———————–
Tài liệu tham khảo
1. Aid Data. (n.d.). China Eximbank participates in a $1.56 billion loan syndicate for Phnom Penh–Sihanoukville Expressway financed through PPP (Linked to Project ID#61788, #66726, and #92472). Retrieved 1 20, 2025, from https://china.aiddata.org/projects/61784/
2. AidData. (n.d.). Bank of China contributes to syndicated loan for 100MW Sihanoukville Special Economic Zone (SEZ) Coal-Fired Power Plant Project (Linked to Project ID#92546). Retrieved 1 20, 2025, from https://china.aiddata.org/projects/92547/
3. AKP Phnom Penh. (2021). New Phnom Penh Airport Dubbed Takhmao Techo International Airport. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.information.gov.kh/articles/62238
4. An Bình – Hoàng Nam. (2024). Chuyên gia: Dự án kênh Funan Techo có thể khiến nước về miền Tây giảm 50%. Retrieved 2 1, 2025, from https://vnexpress.net/chuyen-gia-du-an-kenh-funan-techo-co-the-khien-nuoc-ve-mien-tay-giam-50-4737799.html
5. Anh Tú. (2021). Phí tuyến vận tải thuỷ huyết mạch Việt Nam – Campuchia giảm hơn 10 lần. Retrieved 2 6, 2025, from https://vneconomy.vn/phi-tuyen-van-tai-thuy-huyet-mach-viet-nam-campuchia-giam-hon-10-lan.htm
6. ANTV. (2024). Tiếp nhận nạn nhân bị lừa bán sang Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://antv.gov.vn/xa-hoi-4/trang-dem-tiep-nhan-nan-nhan-bi-lua-ban-sang-campuchia-8FEBA08F1.html
7. ASEAN Briefing. (2022). 2023 Foreign Investment Opportunities in Cambodia. Retrieved 1 20, 2025, from https://www.aseanbriefing.com/news/2023-foreign-investment-opportunities-in-cambodia/
8. Asia Financial. (2024). Cambodia is a ‘Money-Laundering Haven for Chinese Criminals’. Retrieved 2 5, 2025, from https://www.asiafinancial.com/cambodia-is-a-money-laundering-haven-for-chinese-criminals
9. Baidu. (n.d.). 云南省投资控股集团有限公司. Retrieved 1 30, 2025, from https://baike.baidu.com/item/%E4%BA%91%E5%8D%97%E7%9C%81%E6%8A%95%E8%B5%84%E6%8E%A7%E8%82%A1%E9%9B%86%E5%9B%A2%E6%9C%89%E9%99%90%E5%85%AC%E5%8F%B8/10405915
10. Báo Điện tử Chính phủ. (2024). Chủ tịch nước Lương Cường hội kiến Quốc vương Campuchia. Retrieved 6 2, 2025, from https://baochinhphu.vn/chu-tich-nuoc-luong-cuong-hoi-kien-quoc-vuong-campuchia-102241128171353984.htm
11. Báo Điện tử Chính phủ. (2024). Tổng Bí thư Tô Lâm hội kiến với Quốc vương Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://baochinhphu.vn/tong-bi-thu-to-lam-hoi-kien-voi-quoc-vuong-campuchia-102241128182540254.htm
12. Bradsher, K., & Mozur, P. (2017). China’s Plan to Build Its Own High-Tech Industries Worries Western Businesses. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.nytimes.com/2017/03/07/business/china-trade-manufacturing-europe.html
13. Buckley, H., & Stanhope, G. (2024). The murky waters of Cambodia’s Funan Techo Canal. Retrieved 2 1, 2025, from https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/murky-waters-cambodia-s-funan-techo-canal
14. CCCC. (2024). Over 10 million vehicles have traveled on Cambodia’s Phnom Penh-Sihanoukville Expressway. Retrieved 1 21, 2025, from https://en.ccccltd.cn/xwzx/ztbd/202410/t20241023_216754.html
15. Chheang, V. (2015). How Cambodian nationalism is driving border disputes with Vietnam. Retrieved 1 17, 2025, from https://eastasiaforum.org/2015/10/16/how-cambodian-nationalism-is-driving-border-disputes-with-vietnam/
16. China Development Bank. (2021). CDB Provides Loans for Constructing a New Airport in Siem Reap, Cambodia. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.cdb.com.cn/English/xwzx_715/khdt/202112/t20211203_9377.html
17. China Power Team. (2021). How Much Trade Transits the South China Sea? Retrieved 1 17, 2025, from https://chinapower.csis.org/much-trade-transits-south-china-sea/?trk=article-ssr-frontend-pulse_little-text-block
18. Davidson, H. (2022). Chinese military ‘to have exclusive use of parts of Cambodian naval base’. Retrieved 2 4, 2025, from https://www.theguardian.com/world/2022/jun/07/chinese-military-to-have-exclusive-use-of-parts-of-cambodian-naval-base-ream-gulf-of-thailand
19. Dent, T. (2023). The Strait of Malacca’s Global Supply Chain Implications. Retrieved 2 3, 2025, from https://www.ismworld.org/supply-management-news-and-reports/news-publications/inside-supply-management-magazine/blog/2023/2023-11/the-strait-of-malaccas-global-supply-chain-implications/
20. Duy Linh. (2024). Việt Nam lên tiếng vụ Campuchia rút khỏi hợp tác Tam giác phát triển Campuchia – Lào – Việt Nam. Retrieved 2 6, 2025, from https://tuoitre.vn/viet-nam-len-tieng-vu-campuchia-rut-khoi-hop-tac-tam-giac-phat-trien-campuchia-lao-viet-nam-20241017161250787.htm
21. François Camps. (2022). Phnom Penh New Airport Terminal 40 Percent Complete. Retrieved 1 30, 2025, from https://cambodianess.com/article/phnom-penh-new-airport-terminal-60-percent-complete
22. Gao Jingyan. (2023). Work begins on 2nd Chinese-invested expressway in Cambodia. Retrieved 1 22, 2025, from https://eng.yidaiyilu.gov.cn/p/322689.html
23. Global Defense News. (2023). Cambodian army now equipped with Chinese-made KS-1C Kaishan-1C air defense system. Retrieved 2 5, 2025, from https://armyrecognition.com/news/army-news/2023/cambodian-army-now-equipped-with-chinese-made-ks-1c-kaishan-1c-air-defense-system
24. Ham, O. (2021). Sihanoukville Special Economic Zone Coal Power Plant. Retrieved 1 20, 2025, from https://thepeoplesmap.net/project/sihanoukville-special-economic-zone-coal-power-plant/
25. Huaxia. (2022). Cambodian PM says using Chinese-invested expressway saves both money, time. Retrieved 1 21, 2025, from https://english.news.cn/20221222/cd68862e78394437b2fcae652caa4611/c.html
26. Huaxia. (2023). Chinese firm wins deal to build 3rd largest port in Cambodia. Retrieved 1 25, 2025, from https://english.news.cn/20230505/ae08342b973e482ab790899d5e7391ef/c.html
27. Inclusive Development International. (2021). Sihanoukville Special Economic Zone. Retrieved 1 20, 2025, from https://thepeoplesmap.net/project/sihanoukville-special-economic-zone/
28. James Whitehead. (2024). Phnom Penh’s new airport likely to transform the city into a ‘new Singapore’. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501577694/phnom-penhs-new-airport-likely-to-transform-the-city-into-a-new-singapore/
29. Khánh Minh. (2024). Campuchia khánh thành cảng biển đa năng 140 triệu USD. Retrieved 1 25, 2025, from https://laodong.vn/the-gioi/campuchia-khanh-thanh-cang-bien-da-nang-140-trieu-usd-1349658.ldo
30. Khmer Times. (2024). Chinese-invested airport in Cambodia handles more than 14,000 flights in first year. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501575482/chinese-invested-airport-in-cambodia-handles-more-than-14000-flights-in-first-year/
31. Khmer Times. (2025). China remains Cambodia’s largest FDI source. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501623409/china-remains-cambodias-largest-fdi-source/
32. Kunmakara, M. (2023). TIA invites investment by Japanese companies. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.phnompenhpost.com/business/tia-invites-investment-by-japanese-companies
33. Lê Hồng Nhung. (2024). Việt Nam xuất nhập khẩu mặt hàng gì với Campuchia? Retrieved 2 6, 2025, from https://mekongasean.vn/viet-nam-xuat-nhap-khau-mat-hang-gi-voi-campuchia-34503.html
34. Manet, S. (2024). Cambodia’s GDP to touch over $51 billion in 2025. Retrieved 1 18, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501614775/cambodias-gdp-to-touch-over-51-billion-in-2025/
35. Martin, N. (2024). How South China Sea tensions threaten global trade. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.dw.com/en/south-china-sea-tensions-pose-threat-to-international-trade/a-69926497
36. Meng Seavmey. (2023). Second Expressway to Connect Capital to Bavet. Retrieved 1 21, 2025, from https://cambodianess.com/article/second-expressway-to-connect-capital-to-bavet
37. Ngin, C. (2022). Easy Highway, Troubled City: How China Wins and Loses Cambodians’ Hearts. Retrieved 1 21, 2025, from https://fulcrum.sg/easy-highway-troubled-city-how-china-wins-and-loses-cambodians-hearts/
38. Nguyễn Thành Trung. (2023). Dự án kênh đào Phù Nam Techo: Đường ra biển của Campuchia. Retrieved 2 1, 2025, from https://cuoituan.tuoitre.vn/du-an-kenh-dao-phu-nam-techo-duong-ra-bien-cua-campuchia-20231124100137904.htm
39. Nguyễn Thị Hoàng Vân. (2024). Đối ngoại nhân dân phát huy vai trò trụ cột trong nền đối ngoại, ngoại giao Việt Nam. Retrieved 2 6, 2025, from https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/quoc-phong-an-ninh-oi-ngoai1/-/2018/924502/doi-ngoai-nhan-dan-phat-huy-vai-tro-tru-cot-trong-nen-doi-ngoai%2C-ngoai-giao-viet-nam.aspx
40. Pham Phan Long. (2024). Cambodia’s Funan Techo Canal project: A catalog of worries (analysis). Retrieved 2 1, 2025, from https://news.mongabay.com/2024/07/cambodias-funan-techo-canal-project-a-catalog-of-worries-analysis/
41. Quang Anh – Hoàng Minh. (2023). Chắp cánh ước mơ cho sinh viên Campuchia du học tại Việt Nam. Retrieved 2 6, 2025, from https://baotintuc.vn/giao-duc/chap-canh-uoc-mo-cho-sinh-vien-campuchia-du-hoc-tai-viet-nam-20231005164921558.htm
42. Research and Markets. (2023). Cambodia Garment Manufacturing Industry Research Report 2023-2032. Retrieved 2 5, 2025, from https://www.researchandmarkets.com/reports/5875341/cambodia-garment-manufacturing-industry-research?
43. Reuters. (2021). U.S. says denied full access to Cambodia naval base during visit. Retrieved 2 4, 2025, from https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-says-denied-full-access-cambodia-naval-base-during-visit-2021-06-11/
44. Reuters. (2021). U.S. senators to reintroduce bill targeting Cambodian officials on rights. Retrieved 1 17, 2025, from https://www.reuters.com/world/asia-pacific/us-senators-reintroduce-bill-targeting-cambodian-officials-rights-2021-08-05/
45. Sangeetha Amarthalingam. (2024). A First in Decades – No New Chinese Loans in Cambodia in 2024. Retrieved 2 5, 2025, from https://kiripost.com/stories/a-first-in-decades-no-new-chinese-loans-in-cambodia-in-2024
46. Sisovanna, S. (2010). Investment Climate in Cambodian City and Towns. In Investment Climate of Major Cities in CLMV Countries (p. 69). Retrieved 1 20, 2025
47. Sothear, K. (2024). Chinese firm to promote Siem Reap Angkor International Airport. Retrieved 1 30, 2025, from https://www.khmertimeskh.com/501251138/chinese-firm-to-promote-siem-reap-angkor-international-airport/
48. The Economist. (2015). Political priority, economic gamble. Retrieved 1 20, 2025, from https://www.economist.com/finance-and-economics/2015/04/04/political-priority-economic-gamble
49. The Maritime Executive. (2023). Construction Begins in Cambodia on New $1.5B Port Built by China. Retrieved 1 25, 2025, from https://maritime-executive.com/article/construction-begins-in-cambodia-on-new-1-5b-port-built-by-china
50. Thiên Ân. (2023). Khoảng 20 triệu tấn hàng hóa thông qua tuyến thủy nội địa Việt Nam – Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://vneconomy.vn/khoang-20-trieu-tan-hang-hoa-thong-qua-tuyen-thuy-noi-dia-viet-nam-campuchia.htm
51. Nguyễn Hồng Quân. (2024). Kênh đào Phù Nam Techo: Nỗi lo về an ninh nguồn nước và hệ sinh thái Đồng bằng sông Cửu Long. Retrieved 2 1, 2025, from https://dantri.com.vn/the-gioi/kenh-dao-phu-nam-techo-noi-lo-ve-an-ninh-nguon-nuoc-va-he-sinh-thai-dong-bang-song-cuu-long-20240419145618003.htm
52. Thu Nguyễn. (2024). Hun Sen và Hun Manet trấn an Việt Nam về kênh đào Funan Techo. Retrieved 2 1, 2025, from https://kevesko.vn/20240412/hun-sen-va-hun-manet-tran-an-viet-nam-ve-kenh-dao-funan-techo-29265669.html
53. Thu Thủy. (2020). Mỹ trừng phạt một công ty Trung Quốc xây dựng dự án nghi vì mục đích quân sự ở Campuchia. Retrieved 2 4, 2025, from https://viettimes.vn/my-trung-phat-mot-cong-ty-trung-quoc-xay-dung-du-an-nghi-vi-muc-dich-quan-su-o-campuchia-post138312.html
54. Thùy Lâm. (2024). Chính sách phát triển công nghệ cao của Trung Quốc. Retrieved 1 20, 2025, from https://vnexpress.net/chinh-sach-phat-trien-cong-nghe-cao-cua-trung-quoc-4771885.html
55. Trần Mạnh. (2022). Vun đắp mối quan hệ Việt Nam-Campuchia mãi mãi xanh tươi đời đời bền vững. Retrieved 2 6, 2025, from https://baochinhphu.vn/vun-dap-moi-quan-he-viet-nam-campuchia-mai-mai-xanh-tuoi-doi-doi-ben-vung-102220624135908502.htm
56. Trần Phương. (2024). Áp dụng Hiệp định sông Mekong 1995 với dự án kênh đào Phù Nam Techo. Retrieved 2 1, 2025, from https://tuoitre.vn/ap-dung-cua-hiep-dinh-song-mekong-1995-voi-du-an-kenh-dao-phu-nam-techo-20240506155712084.htm
57. Trung Duy. (2024). Chủ tịch nước Tô Lâm thăm cấp nhà nước Vương quốc Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://www.tapchicongsan.org.vn/web/guest/hoat-ong-cua-lanh-ao-ang-nha-nuoc/-/2018/941502/chu-tich-nuoc-to-lam-tham-cap-nha-nuoc-vuong-quoc-campuchia.aspx
58. Trung Hưng. (2024). Interpol: Nạn buôn người ở Đông Nam Á đã trở thành cuộc khủng hoảng quy mô toàn cầu. Retrieved 2 5, 2025, from https://nhandan.vn/interpol-nan-buon-nguoi-o-dong-nam-a-da-tro-thanh-cuoc-khung-hoang-quy-mo-toan-cau-post801907.html
59. Văn Đỗ – Tuấn Anh. (2025). Việt Nam giữ vững vị trí hàng đầu trong nhóm các nước đầu tư tại Campuchia. Retrieved 2 6, 2025, from https://vov.vn/kinh-te/viet-nam-giu-vung-vi-tri-hang-dau-trong-nhom-cac-nuoc-dau-tu-tai-campuchia-post1148828.vov
60. Võ Nam. (2025). Vụ cô gái 9X quản lý đường dây lừa đảo hơn 13.000 người: Đã khởi tố 41 đối tượng. Retrieved 2 6, 2025, from https://vov.vn/phap-luat/vu-co-gai-9x-quan-ly-duong-day-lua-dao-hon-13000-nguoi-da-khoi-to-41-doi-tuong-post1152234.vov
61. VOV. (2020). Đặc khu kinh tế Thâm Quyến phát triển thần tốc trong 40 năm qua. Retrieved 1 20, 2025, from https://vov.vn/kinh-te/dac-khu-kinh-te-tham-quyen-phat-trien-than-toc-trong-40-nam-qua-786066.vov
62. Williamson, A. (2023). The Economic and Political Implications of China’s Foreign Aid in Cambodia. Social Science Research on Southeast Asia(41). Retrieved 1 20, 2025
63. Wooley, A., Zhang, S., Fedorochko, R., & Patterson, S. (2023). Harboring Global Ambitions: China’s Ports Footprint and Implications for Future Overseas Naval Bases. Retrieved 2 4, 2025, from https://docs.aiddata.org/reports/harboring-global-ambitions/Harboring_Global_Ambitions.html
64. World Economics. (n.d.). Cambodia GDP: $160 billion. Retrieved 1 18, 2025, from https://www.worldeconomics.com/Country-Size/Cambodia.aspx
65. Yaacob, R. (2024). Partnership of convenience: Ream Naval Base and the Cambodia–China convergence. Retrieved 2 4, 2025, from https://www.lowyinstitute.org/publications/partnership-convenience-ream-naval-base-cambodia-china-convergence#heading-8481
66. Zafirah Mohamed Zein. (2020). COVID-19: The turning point for coal in Southeast Asia? Retrieved 2 4, 2025, from https://kontinentalist.com/stories/will-covid19-replace-coal-with-renewable-energy-in-southeast-asia
67. 商务部网站. (2017). 柬埔寨西哈努克港经济特区. Retrieved 1 20, 2025, from https://www.yidaiyilu.gov.cn/p/6012.html
68. 柬埔寨西哈努克港经济特区. (2022). 西港特区“智慧园区”建设迈入新阶段. Retrieved 1 20, 2025, from https://ydyl.jiangsu.gov.cn/art/2022/6/17/art_76375_10497239.html
69. 轩东勒. (2023). 中方指责美越协议中的“冷战思维” 越南称其坚持中立. Retrieved 1 17, 2025, from https://chinese.aljazeera.net/news/2023/9/16/%E4%B8%AD%E6%96%B9%E6%8C%87%E8%B4%A3%E7%BE%8E%E8%B6%8A%E5%8D%8F%E8%AE%AE%E4%B8%AD%E7%9A%84%E5%86%B7%E6%88%98%E6%80%9D%E7%BB%B4%E8%B6%8A%E5%8D%97%E7%A7%B0%E5%85%B6%E5%9D%9A%E6%8C%81%E4%B8%AD%E7%AB%8B
Theo BÙI GIA KỲ / NGHIENCUUCHIENLUOC.ORG
Tags: Quan hệ Campuchia - Trung Quốc, Quan hệ Việt Nam - Campuchia, Nghiên cứu quốc tế