Chúc mừng sinh nhật Karl Marx. Ông vẫn đúng sau 2 thế kỷ!

Chúng ta có thể rút ra những bài học nào từ di sản triết học đầy mê hoặc của Karl Marx? Chính xác thì những đóng góp lâu dài của ông là gì?

Chúc mừng sinh nhật Karl Marx. Ông đã đúng!

Tác giả: Jason Barker, Giáo sư triết học tại Đại học Kyung Hee của Hàn Quốc. Ông là tác giả cuốn sách “Marx trở lại” (Marx Returns), xuất bản tháng 2/2018. Bài viết được đăng trên tờ The New York Times của Mỹ.

Nguồn: Happy Birthday, Karl Marx. You Were Right! / Jason Barker / The New York Times / April 30, 2018.

Trích dịch: Đại Việt / Redsvn.net.

Ngày nay di sản của Marx dường như còn sống và sống tốt. Kể từ khi bước vào thiên niên kỷ mới, vô số cuốn sách đã được viết, từ các công trình nghiên cứu học thuật đến tiểu sử, đã ủng hộ quan điểm về chủ nghĩa tư bản của Marx và sự liên quan lâu dài của nó với thời đại chúng ta.

Năm 2002, nhà triết học người Pháp Alain Badiou tuyên bố tại một hội nghị tôi đã tham dự ở London rằng Marx đã trở thành nhà triết học của tầng lớp trung lưu. Ý ông là gì? Tôi tin, ông cho rằng các thảo luận tự do ngày nay ít nhiều đều nhất trí rằng quan điểm cơ bản của Marx là chính xác: Chủ nghĩa tư bản được thúc đẩy bởi một cuộc đấu tranh sâu sắc, trong đó tầng lớp thiểu số cầm quyền chiếm đoạt lợi nhuận từ từ lao động dư thừa của tầng lớp lao động chiếm đa số. Ngay cả các nhà kinh tế tự do như Nouriel Roubini cũng đồng ý rằng niềm tin của Marx về việc chủ nghĩa tư bản chứa sẵn trong mình khuynh hướng tự hủy diệt vẫn còn nguyên vẹn giá trị như trước đây.

Nhưng đây là nơi mà sự nhất trí đột ngột kết thúc. Trong khi hầu hết đều đồng ý với chẩn đoán về chủ nghĩa tư bản của Marx, ý kiến về cách đối xử với “chứng bệnh” của nó có sự chia rẽ rõ ràng. Và đây là điểm mà sự độc đáo và tầm quan trọng sâu sắc của Marx thể hiện với tư cách là một triết gia.

Đầu tiên, hãy làm rõ: Marx không đưa ra công thức kỳ diệu nào để thoát khỏi những mâu thuẫn xã hội và kinh tế to lớn mà chủ nghĩa tư bản toàn cầu gây ra (theo Oxfam, 82% tài sản toàn cầu được tạo ra trong năm 2017 đã thuộc về 1% những người giàu nhất thế giới). Tuy nhiên, điều mà Marx đã đạt được, thông qua chủ nghĩa duy vật mang phong cách của mình, là những vũ khí quan trọng để bác bỏ lời tuyên bố rằng chủ nghĩa tư bản là trò chơi duy nhất trong xã hội loài người.

Trong Tuyên ngôn Cộng sản, Marx và Engels viết: “Giai cấp tư sản tước hết hào quang thần thánh của tất cả những hoạt động xưa nay vẫn được trọng vọng và tôn sùng. Bác sĩ, luật gia, tu sĩ, bác học đều bị giai cấp tư sản biến thành những người làm thuê được trả lương của nó”.

Marx đã bị thuyết phục rằng chủ nghĩa tư bản sẽ sớm đào mồ chôn chính mình. Sự xâm nhập của trí thông minh nhân tạo trong ngành chẩn đoán và phẫu thuật y tế hiện nay đang xác nhận lý lẽ trong Tuyên ngôn Cộng sản rằng công nghệ sẽ đẩy nhanh quá trình “phân công lao động” hoặc triệt tiêu kỹ năng cần thiết cho các nghề như vậy.

Để hiểu rõ hơn cách Marx gây ra tác động toàn cầu lâu dài – một tác động được cho là rộng lớn hơn bất kỳ nhà triết học nào khác trước hoặc sau ông – chúng ta có thể bắt đầu từ mối quan hệ của ông với Hegel.

Marx thấy rằng những lý tưởng cuối thế kỷ 18 của Immanuel Kant và Johann Gottlieb Fichte đã thống trị tư duy triết học vào đầu thế kỷ 19 rất đề cao ý thức, đến mức cho rằng thực tế có thể là sản phẩm của lý luận trí tuệ. Nhưng Marx từ chối xác nhận thực tế của họ. Trong một sự cải biến Hegel đầy mỉa mai, Marx đã đảo ngược lại luận đề: Đó là thế giới vật chất quyết định ý thức. Marx cho rằng phép biện chứng của Hegel đi lộn ngược đầu, và ông lật ngược lại cho nó đứng trên chân mình. Như ông viết trong bức thư của mình: “Nếu trước kia Chúa Trời ngự phía trên trần thế, thì giờ đây Chúa Trời nằm ở trung tâm của nó”.

Ý tưởng rằng Thượng đế – hay “các vị thần” – nằm trong quần chúng, tất nhiên là không có gì mới mẻ về mặt triết học. Nhưng sự đổi mới của Marx là không chỉ Chúa Trời, mà không có bất kỳ quyền phép thiêng liêng nào – được đứng trên đầu của nó. Trong khi Hegel đã dừng lại ở việc ủng hộ một nhà nước tự do hợp lý, Marx sẽ tiến thêm một bước nữa: Vì các vị thần không còn là thần thánh, nên không cần một nhà nước nữa.

Yếu tố then chốt trong di sản trí tuệ của Marx trong xã hội của chúng ta ngày nay không phải là “triết học” mà là “phê phán”, hay những gì ông mô tả năm 1843 như là “những lời chỉ trích tàn nhẫn về tất cả những gì tồn tại”.

Các nhà triết học đã chỉ giải thích thế giới bằng nhiều cách khác nhau, song vấn đề là cải tạo thế giới”, ông viết vào năm 1845.

Sự đàn áp về chủng tộc và giới tính đã bổ sung cho quan điểm về bóc lột giai cấp của Marx. Các phong trào đòi hỏi công lý xã hội như Black Lives Matter và #MeToo đã mang nợ một món nợ bất thành văn nào đó với Marx thông qua việc họ nhắm vào một mục tiêu không chối cãi về “chân lý vĩnh cửu” của thời đại chúng ta. Những phong trào như vậy đã nhận ra, cũng giống như Marx, rằng những tư tưởng quy định mọi xã hội đều là tư tưởng của những người thuộc tầng lớp cầm quyền, và việc lật đổ những tư tưởng đó là nền tảng cho tiến bộ mang tính cách mạng thực sự.

Chúng ta đã quen với một câu thần chú dễ dãi rằng để thực hiện thay đổi xã hội trước hết chúng ta phải thay đổi chính mình. Nhưng suy nghĩ mang tính giác ngộ hoặc hợp lý là không đủ, vì các tiêu chuẩn của tư duy đã bị lệch lạc bởi cấu trúc của xã hội nam quyền và hệ thống phân cấp xã hội, thậm chí tác động đến cả ngôn ngữ chúng ta sử dụng. Thay đổi những định kiến đó đòi hỏi phải thay đổi nền tảng của xã hội.

Trích dẫn Marx: “Không có trật tự xã hội nào bị phá hủy trước tất cả các lực lượng sản xuất mà nó đã được phát triển, và các quan hệ sản xuất mới không bao giờ thay thế các quan hệ cũ hơn trước khi các điều kiện vật chất cho sự tồn tại của chúng đã trưởng thành trong khuôn khổ của xã hội“.

Việc chuyển đổi sang một xã hội mới – nơi mà phẩm giá cá nhân được xác định bằng mối quan hệ giữa con người với nhau, chứ không phải là quan hệ của tiền vốn – là một nhiệm vụ. Marx, như tôi đã nói, không cung cấp một công thức phù hợp với tất cả mọi thứ để quy định về sự thay đổi xã hội. Nhưng ông cung cấp một thứ acid trí tuệ mạnh mẽ để làm phép thử cho sự thay đổi đó.

Trên cơ sở đó, chúng ta nhận được mệnh để tiếp tục trích dẫn Marx và thử nghiệm ý tưởng của mình cho đến khi hình thái xã hội mà ông đấu tranh để đạt được, và ngày càng nhiều người trong chúng ta mong muốn, cuối cùng cũng được thừa nhận.

ĐẠI VIỆT / REDSVN.NET

Tags: , ,