⠀
Ảnh khỏa thân: Ranh giới giữa nghệ thuật và sự dung tục
Hình tượng ảnh nghệ thuật khỏa thân luôn là một vấn đề nhạy cảm trải xuyên suốt chiều dài lịch sử mỹ học. Không phải ai cũng hiểu vẻ đẹp cơ thể con người, vẻ đẹp khỏa thân, nhất là của phái đẹp, được coi là nguồn gốc sự sống con người.
Bản chất của nghệ thuật nói chung, nghệ thuật nhiếp ảnh nói riêng là đối thoại. Đối thoại với chính mình, với đồng nghiệp và công chúng yêu nghệ thuật. Ảnh khoả thân nghệ thuật cũng không nằm ngoài quy luật đó.
Có điều trong ảnh khoả thân nghệ thuật, hình tượng nhân vật khỏa thân chỉ có thể đối thoại với chính mình, tác giả và đồng nghiệp. Còn khả năng đối thoại với công chúng (đặc biệt là công chúng Việt Nam) rộng rãi còn nhiều điều bất cập. Bởi những định kiến tâm lý, “đạo đức” thẩm mỹ của xã hội. Hơn nữa hình tượng ảnh nghệ thuật khoả thân là của một đối tượng cụ thể (dù không rõ mặt) nên cực kỳ nhạy cảm, nhạy cảm cả với người sáng tác và lẫn người thưởng thức.
Từ xa xưa nhà triết học vỹ đại Socrate đã khẳng định: “Đối tượng cơ bản của nghệ thuật là con người đẹp cả về tâm hồn và thể chất”. Đúng vậy, một con người hoàn mỹ phải hội đủ vẻ đẹp tâm hồn và vẻ đẹp thể chất. Còn họa sỹ người Italia thời Phục hưng Alberti viết : “Một cơ thể khỏa thân hoàn thiện của con người, nhất là khoả thân của phái đẹp được coi như một vẻ đẹp vũ trụ, thánh thiện, luôn hấp dẫn chúng ta”.
Một hình tượng của phái đẹp được thể hiện trên tác phẩm ảnh nghệ thuật sẽ không tầm thường nữa mà đã vươn tới tầm cao của cái đẹp thánh thiện.
Hình tượng ảnh nghệ thuật khỏa thân luôn là một vấn đề nhạy cảm trải xuyên suốt chiều dài lịch sử mỹ học. Không phải ai cũng hiểu vẻ đẹp cơ thể con người, vẻ đẹp khỏa thân, nhất là của phái đẹp, được coi là nguồn gốc sự sống con người.
Ảnh khỏa thân là một thể loại “chân dung đặc biệt” dành riêng cho những nghệ sỹ tài ba, có tay nghề cao, có trình độ hiểu biết về văn hóa nghệ thuật, đặc biệt hiểu biết sâu sắc về mỹ học, tỷ lệ, kích thước, tư thế, phối cảnh. Nói rõ hơn là nắm vững giải phẩu học. Muốn vậy, yêu cầu người cầm máy nghiên cứu tỷ mỷ đến từng chi tiết nhỏ trong bố cục, tạo hình, mầu sắc, bối cảnh, đặc biệt là nghệ thuật chiếu sáng.
Trong khi chụp ảnh khoả thân nghệ thuật, đòi hỏi nhà nghệ sỹ và cả đối tượng phải có một tâm hồn trong sáng, tinh tế, đồng cảm. Tất cả vì nghệ thuật. Tác phẩm ảnh khỏa thân do nhà nhiếp ảnh sáng tạo ra là để mọi người chiêm ngưỡng vẻ đẹp của phái yếu, mà tạo hóa ban phát cho loài người, mang đến cho người xem nỗi xúc động thực sự trước vẻ đẹp “thần tiên” của một “bông hoa sống động” và tuyệt nhiên không có một chi tiết nào gây phản cảm. Bởi con người là tác phẩm đẹp nhất tạo hóa sáng tạo nên. Cơ thể con người, đặc biệt người phụ nữ đã trở thành hình tượng nghệ thuật tạo hình từ xa xưa. Trong văn chương phái Mật Tông viết: “Người đàn bà là sáng tạo của vũ trụ, người đàn bà là nội dung của thế giới. Đàn bà là hình thức riêng của cơ thể. Trong người đàn bà có hình thức của tất cả, tất cả những cái gì sống động trên thế gian”.
Nhưng không phải bất cứ cô gái nào có khuôn mặt đẹp, thân thể cân đối, hài hòa là có thể tạo nên một bức ảnh đẹp. Đó chỉ mới là điều cần và có. Bởi tác phẩm khỏa thân được các nghệ sỹ sáng tạo ra không chỉ biểu hiện vẻ đẹp bên ngoài, mà còn biểu hiện tinh thần, khí chất của đối tượng. Thông qua ngôn ngữ tạo hình mà người thưởng thức nghệ thuật có thể cảm nhận được tình cảm, tính cách của người sáng tác và cả của đối tượng thể hiện.
Nhìn từ góc độ tạo hình nhiếp ảnh, hình thể con người là một tổng hòa hình khối, bề mặt và những đường cong uốn lượn mềm mại, tạo nên một cơ thể hòan chỉnh, cực kỳ tinh tế. Những hình khối, đường nét, bề mặt này không thể xem xét một cách riêng biệt. Vì mỗi một hình khối trên cơ thể của người phụ nữ có một sức nặng riêng của nó, trong sự cân bằng bố cục và là yếu tố cân bằng chung toàn cơ thể. Những đường nét tạo nên đường viền của các hình khối cơ thể (nhờ kỹ thuật chiếu sáng) cũng không thể tách rời nhau. Vì mỗi đường nét cơ thể có ý nghĩa thực sự trong mối tương quan hữu cơ với các đường nét khác, để tạo nên một tổng hòa của một cơ thể hoàn hảo tuyệt mỹ. Từ sự tập hợp của những hình khối, đường nét này sẽ nảy sinh một tổ chức không gian và tạo ra một cấu trúc hình ảnh và một nhịp độ thị giác nhất định, mang đến cho người xem một sự liên tưởng phong phú về cái đẹp của cơ thể phái yếu. Điều này chứng tỏ rằng một cơ thể hài hòa ưa nhìn chưa hẳn có thể tạo ra một tác phẩm ảnh khỏa thân nghệ thuật tuyệt đẹp.Vì sự hài hòa đó, nếu không được kết cấu trên cơ sở của những hình khối và đường nét thì cũng không thể tạo ra một tổng hòa của cơ thể. Nói rõ hơn, một cơ thể hài hòa, nhưng thiếu đi hình khối, đường nét mờ nhạt, thì khó có thể tạo nên một bức ảnh khỏa thân nghệ thuật.
Ngược lại một cơ thể hoàn chỉnh, đường nét uốn lượn, nhưng nhà nhiếp ảnh không tạo được bố cục hợp lý, không liên kết được giữa đường nét và hình khối và nghệ thuật chiếu sáng chẵng những không làm nổi bật hình khối lại còn làm mờ nhạt đường nét… thì tác phẩm ấy sẽ mang đến cho người xem một cảm giác khó chịu.
Tác phẩm ảnh trước hết thể hiện một ước mơ, nó phản ảnh những ham muốn của con người. Trong tác phẩm nhà sáng tạo gửi gắm vào đó những tình cảm thiêng liêng, những kỷ niệm, những khoảnh khắc đẹp và những ấn tượng trong quá khứ hay trong hiện tại. Qua tác phẩm ảnh người thưởng thức có cơ hội gợi nhớ về những kỷ niệm đã khuất của mình. Ảnh khỏa thân nghệ thuật biến con người trần tục trở nên thi vị và thánh thiện hơn.
Nhưng cũng cần nhận thức rằng quan hệ giữa các phần khác nhau tạo nên cơ thể con người có thể thay đổi theo nhiều cách, tuỳ theo suy nghĩ và cảm nhận của người nghệ sỹ. Chẳng hạn ta có thể thay đổi quan hệ giữa các phần khác nhau này bằng cách lựa chọn điểm nhìn, lựa chọn tư thế của người mẫu, đặc biệt chọn nguồn sáng, hướng chiếu sáng và mầu sắc. Chính ánh sáng giúp làm nổi bật các hình khối, đường nét của cơ thể, làm tôn những giới hạn tự nhiên và dìm đi vào bóng tối những phần,những chi tiết hay những khiếm khuyết nào đó mà ta không muốn phô bày ra, đồng thời dùng hướng chiếu sáng phát huy cao độ , phơi bày tới mức tối đa những nét đẹp thiên thần, những hình khối gợi cảm có sức cuốn hút người xem. Tất cả những điều đó đòi hỏi người cầm máy phải có sự nhạy cảm nghệ thuật, biết nhìn, biết phát hiện để kịp thời ghi lại cái không thể tả nổi bằng lời cái nghệ thuật ánh sáng.
Về nguồn sáng có thể dùng ánh sáng tự nhiên (ánh sáng mặt trời) gián tiếp để bộc lộ hoàn toàn hình khối và đường nét huyền ảo trong gam mầu nhẹ. Nếu muốn mạnh mẽ hơn có thể dùng ánh sáng tự nhiên trực tiếp, bóng tối sẽ sẫm hơn, tạo một sắc thái táo bạo, rõ nét, độ tương phản cao. Chọn nguồn sáng và hướng chiếu sáng cũng như điểm nhìn chủ yếu là để phát huy những hình khối, đường nét của cơ hể để tăng sức gợi cảm và sự liên tưởng đẹp của người xem.
Trong ảnh khỏa thân nghệ thuật nói chung nền cảnh, điểm nhìn, ánh sáng phải phối hợp tập trung làm nổi bật những điểm mạnh, những đường nét đặc sắc, hình khối gợi cảm của người mẫu mà ta muốn chuyển tải sự trong trắng, hay gợi cảm, sự lãng mạn hay gợi tình.
Điều cần quan tâm để cho hình ảnh tự nhiên nên tìm cách thể hiện ở những khoảnh khắc tự nhiên có sức biểu cảm hơn là bố trí, sắp đặt tư thế người mẫu. Vì những giây phút đó có sức biểu hiện mỹ cảm cao nhất, tạo ra hình khối tự nhiên lộng lẫy nhất.
Vẫn biết nghệ thuật là vô cùng vô tận, không có một quy tắc nhất định cho sự sáng tạo. Tuy vậy để có một bức ảnh khỏa thân nghệ thuật đích thực, người cầm máy nên tuân thủ một số nguyên tắc cơ bản:
Không đặt người mẫu vào nơi có bối cảnh quá rực rỡ, rối rắm. Tốt nhất đặt trước nền mầu trung tính.
Tránh mọi sự cám dỗ mang tính bản năng con người, để triệt để tập trung khai thác cái đẹp, tuyệt đối không khai thác khía cạnh dục cảm.
Một tác phẩm ảnh khỏa thân nghệ thuật phải thực sự “khỏa thân”. Vì thế không nên quá lạm dụng nhiều tấm voan mỏng khoác lên thân hình kiều diễm của người mẫu, làm mất đi đường nét, hình khối đẹp của cơ thể, làm phân tán mắt người xem.
Chụp ảnh khỏa thân tốt nhất dùng ống kính có tiêu cự dài (với máy ảnh 24×36 khoảng 70-135mm), làm cho kích thước cơ thể không bị sai lệch.
Hình khỏa thân nghệ thuật cũng rất phù hợp với thiên nhiên hoang dã, nhưng không nên đưa vào khuôn hình nhiều yếu tố không liên quan đến ảnh khỏa thân. Tốt nhất dùng những bối cảnh đơn giản như một dòng suối, một thác nước, một bãi cát vàng nhấp nhô lược sóng…
Phải coi chụp ảnh khỏa thân nghệ thuật là một cuộc tìm kiếm, phát hiện cái hoàn thiện, hoàn mỹ về nghệ thuật của hình thể con người.
Ở các nước phương Tây, chụp ảnh khỏa thân là một bộ môn ảnh nghệ thuật, không thể thiếu đối với các nghệ sỹ nhiếp ảnh và được đưa vào giảng dạy trong các trường đại học nhiếp ảnh. Vì thế cả nghệ sỹ và người mẫu không có gì phải bỡ ngỡ. Nhiều người đã trở thành người mẫu chuyên nghiệp . Họ coi chụp ảnh khỏa thân là một cuộc tìm kiếm cái đẹp như ngàn vạn cái đẹp khác, nhưng cái đẹp của con người là vĩnh hằng và cao cả hơn, sống động hơn, mà không một nét đẹp nào sánh nổi. Vì thế đứng trước ống kính và nguồn sáng người mẫu cảm thấy thoải mái, tự tin, tạo điều kiện cho người chụp. Còn nhà nghệ sỹ đứng trước người mẫu chỉ có một cảm hứng duy nhất tìm thấy cái đẹp của “bông hoa sống” để mang đến cho đời.
Ngược lại phụ nữ phương Đông nói chung, phụ nữ Việt Nam nói riêng còn coi chụp ảnh khỏa thân là một lĩnh vực xa lạ. Nhiều người coi chụp ảnh khỏa thân là vi phạm đạo đức, thuần phong mỹ tục. Đặc biệt công luận chẳng những chưa thực sự thông cảm với loại hình nghệ thuật này mà còn chụp mũ là “ảnh truỵ lạc”. Vì thế ảnh khỏa thân của ta chưa phát triển. Số nghệ sỹ nhấn thân vào lĩnh vực này còn quá ít ỏi, do điều kiện không gian thể hiện, môi trường xã hội không thuận lợi.
Để phát triển loại nghệ thuật hình này Hội NSNA Việt Nam và công luận xã hội coi hình ảnh khỏa thân ngệ thuật là một bộ môn nghệ thuật chân chính như bao nghệ thuật khác. Còn nghệ sỹ nhiếp ảnh muốn đi sâu thể hiện ảnh khỏa thân nghệ thuật điều kiện cần và có là giữa người cầm máy và người mẫu phải là mối quan hệ đồng cảm vì mục tiêu đi tìm cái đẹp nhất trong mọi cái đẹp. Nhưng có mối đồng cảm chưa đủ, phải có không gian, môi trường thuận lợi, được xã hội đồng tình. Bởi đây là thế giới riêng của hai người, của hai con tim rung động vì cái đẹp, nên phải được mọi người ủng hộ. Có như vậy người nghệ sỹ mới có tự do, tư duy sáng tạo. Người mẫu sẽ thoải mái tự nhiên, phơi bày tới mức tối đa vẻ đẹp của mình và tế nhị che đi nhũng khiếm khuyết của cơ thể (nếu có) mà không mất đi vẻ tự nhiên, làm cho tác phẩm sống động hơn, cuốn hút hơn.
Trong không gian mộng mở và đầy huyền ảo ấy nhà nhiếp ảnh có cơ hội sáng tạo nên tác phẩm sống động làm lay động hàng triệu con tim nhân thế. Đó không chỉ thành công về nghệ thuật thị giác mà còn là một thành công về đạo đức văn hóa, phẩm chất của người nghệ sỹ.
