⠀
Về sự im lặng đau đớn của những ‘người tốt’
Martin Luther King nói: “Trong thế giới này, chúng ta không chỉ xót xa vì những hành động và lời nói của người xấu, mà còn vì sự im lặng đáng sợ của người tốt”.
“Đây là giá gửi xe đêm muộn” – người trông xe nói và vội vàng xé đôi tờ vé.
Đó là bờ hồ Hoàn Kiếm lúc 10 giờ tối. Chị em tôi đang bị đòi 10.000 đồng cho một chiếc xe máy, gấp đôi giá niêm yết của thành phố. Cô em đã rút tiền ra trả, nhưng tôi cương quyết chỉ đưa đúng 5.000 đồng. Tôi đòi xem giá ghi trên vé. Đáp lại là thái độ bất hợp tác. Cuối cùng, tôi nói sẽ gọi điện đến đường dây nóng. Người đàn ông ấy hằn học, trả lại 5.000 đồng.
Sau này, có người biết chuyện đã trêu tôi: “Chỉ vì 5.000 đồng mà chẳng may mang vạ thì thiệt thân”. Tôi chỉ cười, không giải thích vì tin mình làm đúng. 5.000 đồng không lớn nhưng nếu không lên tiếng thì tôi không thoải mái. Tôi không đồng tình với việc tự tiện tăng giá mà không có bất kỳ lý do chính đáng nào. Những nơi như thế, thường sau này tôi sẽ không quay lại nữa.
Nếu số tiền đó nhân lên 1.000 lần thì không còn là số nhỏ, càng không nhỏ nếu nó lặp đi lặp lại, ngấm ngầm trong sự lặng thinh chấp nhận như một lẽ tất nhiên của nhiều người. Và trong nhiều trường hợp khác, khi cái mà người đàn ông kia cầm không phải tấm vé xe, mà là một con dấu, thì cái giá phải trả của sự tặc lưỡi sợ phiền hà có thể lớn hơn gấp triệu lần.
Tôi vẫn nhớ vẻ mặt ngạc nhiên lẫn nụ cười bất đắc dĩ của cặp du khách nước ngoài trên chuyến xe buýt từ Đà Nẵng đi Hội An, khi người phụ xe tự tiện thu 30.000 đồng, dù giá vé đúng là 20.000 đồng. Họ rất ngạc nhiên, rồi lắc đầu cười khi trông thấy người đàn ông ấy giơ 3 ngón tay ra hiệu. Tôi lên tiếng đề nghị trả lại số tiền thu thêm của đôi trẻ. Phụ xe lúng túng giải thích “đó là tiền phí vì đeo balô to lên xe”.
Lúc nhận lại tiền, đôi trẻ cảm ơn. Còn tôi thì rất ngượng vì có thể hình ảnh đất nước, con người Việt Nam hiếu khách đã bớt đẹp trong mắt bạn bè. Tôi đoán trước lúc lên xe, cặp du khách đã biết giá vé là 20.000 đồng mỗi người nên cầm sẵn số tiền phải trả. Biết người phụ xe làm sai nhưng họ không nói gì. Buồn hơn là nhiều người trên xe buýt đều chứng kiến nhưng im lặng.
Những điều “chướng tai gai mắt” ấy, tôi gặp ngày càng nhiều và thấy sự im lặng cũng ngày một nhiều hơn.
Sự im lặng biến thành một sự thỏa hiệp kỳ quặc. Bạn tôi kể, vợ chồng anh đi mua sách ở phố Đinh Lễ, gửi xe ở điểm gần đó thì họ lấy 20.000 đồng và yêu cầu trả tiền trước. Lúc anh ra lấy xe gặp hai công an đang kiểm tra, nhân viên thu vé mặt méo xệch vì sợ. Nhưng khi công an hỏi họ thu bao nhiêu, anh liền buột miệng đáp “Năm nghìn”. Vợ thắc mắc sao không nói đúng, anh bảo chẳng biết, có lẽ quen rồi nên đáp vậy.
“Quen rồi” là một mệnh đề đáng sợ. Cũng chẳng khó hiểu vì sao nhiều dịp, gửi một chiếc xe máy mất 50.000 đồng hay ăn bát phở hết 100.000 đồng. Mỗi lần bị “móc ví” như vậy, liệu có ai thắc mắc vì sao họ có quyền tự ý nâng giá dù chất lượng sản phẩm hay cách phục vụ vẫn thế, thậm chí tệ hơn?
Và tất nhiên cái sự “quen rồi” ấy, không chỉ diễn ra với vé xe hay bát phở. Chúng ta sẽ phải nở nụ cười gượng gạo trước sự “xin đểu” của những người có quyền lực cao hơn anh trông xe, trước những món tiền có thể lớn gấp cả nghìn lần chiếc vé xe. Nếu như sự im lặng trở thành một thói quen.
Thực ra, nhìn vẻ mặt hằm hằm của những người bị bóc mẽ, tôi cũng sợ bị đánh, bị trả thù. Mỗi lần lên tiếng tôi cũng lấy hết can đảm. Nhưng điều tôi sợ nhất là im lặng một lần, hai lần… nhiều lần rồi thành thói quen, không dám phản ứng với những cái sai nhỏ nhất. Khi ấy, có lẽ thứ mất đi không phải là 5.000 đồng, 10.000 đồng… mà nhiều hơn, là niềm tin về lẽ phải.
Martin Luther King nói: “Trong thế giới này, chúng ta không chỉ xót xa vì những hành động và lời nói của người xấu, mà còn vì sự im lặng đáng sợ của người tốt”.
Chúng ta có thể trả những cái giá rất đắt cho cái sự “quen rồi” ấy. Cái giá mà thị trường phải trả cho những sự thỏa hiệp nhỏ nhặt – từ môi trường đầu tư cho đến chi phí cơ hội – tôi tin rằng rất lớn. Nhưng nó cũng không thể nguy hiểm bằng việc mỗi người trong chúng ta rồi sẽ đánh mất cảm giác ái ngại với chính bản thân mình mỗi lần thỏa hiệp, chúng ta quen với việc câm lặng trước điều xấu.
Và lúc ấy, liệu còn có thể tự nhận mình là “người tốt”?
Theo HOÀNG PHƯƠNG / VNEXPRESS
