⠀
Kỷ nguyên hàng hóa giá rẻ ở châu Á đang đi đến hồi kết?
Các nhà máy trên khắp châu Á đang ngày càng khó thu hút lao động trẻ. Để biến công việc sản xuất trở nên hấp dẫn hơn, họ buộc phải tăng lương, cung cấp các ưu đãi cho công nhân cũng như nâng cấp không gian làm việc. Những nỗ lực này của họ khiến chi phí sản xuất tăng lên. Đây cũng là tin xấu đối với người tiêu dùng phương Tây vốn đã quen với hàng hóa giá rẻ được sản xuất ở châu Á.
Nhà máy châu Á thiếu lao động
Nơi làm việc có các khung cửa kéo dài từ từ trần đến sàn, quán cà phê phục vụ trà matcha cũng như các lớp học khiêu vũ và yoga miễn phí. Hàng tháng, các công nhân tham gia các buổi sinh hoạt đội nhóm để uống bia, đua xe go-kart và chơi bowling. Các đặc quyền này không phải đến từ một công ty như Google mà là nhà máy may UnAvailable ở TP. Hồ Chí Minh của Việt Nam.
Châu Á, công xưởng của thế giới, cung cấp nhiều mặt hàng thiết yếu cho người tiêu dùng Mỹ, đang đối mặt một vấn đề lớn: Giới trẻ không muốn làm việc trong các nhà máy. Đó là lý do khiến UnAvailable cố gắng biến môi trường làm việc trở nên hấp dẫn hơn.
Thời kỳ “hoàng hôn” của lao động nhà máy giá rẻ ở châu Á đang nổi lên như một phép thử mới nhất đối với mô hình sản xuất toàn cầu hóa. Trong ba thập niên qua, mô hình này đã cung cấp một lượng lớn hàng hóa được sản xuất với giá rẻ cho người tiêu dùng trên khắp thế giới. Nhưng người tiêu dùng Mỹ, vốn đã quen mua thời trang và TV màn hình phẳng giá rẻ từ châu Á, có thể sớm chứng kiến giá các mặt hàng này trở nên đắt đỏ hơn.
“Không còn nơi nào trên hành tinh này có thể cung cấp cho bạn những gì bạn muốn. Mọi người sẽ phải thay đổi thói quen tiêu dùng của họ, và các thương hiệu cũng vậy”, Paul Norriss, người đồng sáng lập người Anh của nhà máy may UnAvailable, nói.
Norriss cho biết, những công nhân ở độ tuổi 20, lực lượng lao động truyền thống của ngành may mặc, thường xuyên bỏ dở chương trình đào tạo của công ty ông. Những người ở lại thường chỉ làm việc trong một vài năm. Norriss hy vọng nỗ lực tạo ra các chỉ số tuyệt vời tại nơi làm việc có thể tạo ra sự khác biệt.
Để đối phó khủng hoảng nhân lực, các nhà máy châu Á buộc phải tăng lương. Họ cũng áp dụng các chiến lược tốn kém hơn để giữ chân công nhân, từ việc cải thiện các bữa ăn cho đến xây dựng trường mẫu giáo cho con cái của công nhân.
Trong năm nay, Hasbro (Mỹ), nhà xuất đồ chơi và game hàng đầu thế giới, cho biết tình trạng thiếu lao động ở Việt Nam và Trung Quốc đã đẩy chi phí lên cao. Mattel (Mỹ), nhà sản xuất búp bê Barbie,
có nền tảng sản xuất lớn ở châu Á, cũng đang vật lộn với chi phí lao động cao hơn. Cả hai công ty này đều đã tăng giá sản phẩm của họ. Hồi tháng 6, Nike, công ty sản xuất phần lớn giày thể thao ở châu Á, tiết lộ giá thành sản phẩm của công ty đang tăng lên do chi phí lao động tốn kém hơn
Không muốn làm việc trong các bức tường của nhà máy
Bắt đầu từ thập niên 1990, Trung Quốc, và sau đó là các trung tâm sản xuất khác của châu Á, đã hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu, biến các đất nước của những người nông dân nghèo thành những cường quốc sản xuất. Chi phí nhân công rẻ ở các nước này đã giúp các mặt hàng lâu bền như tủ lạnh và ghế sofa trở nên rẻ hơn.
Giờ đây, họ đang đối mặt với một vấn đề mang tính thế hệ. Những người lao động trẻ, được thụ hưởng nền giáo dục tốt hơn cha mẹ của họ, và là những người dùng sành sỏi Instagram, TikTok và các phương tiện truyền thông xã hội khác, xác định rằng, cuộc sống công việc của họ sẽ không diễn ra bên trong các bức tường của nhà máy.
Sự thay đổi nhân khẩu học cũng là một phần của nguyên nhân khiến các nhà máy khó tuyển dụng lao động trẻ. Thanh niên châu Á kết hôn muộn hơn và sinh con ít hơn so với cha mẹ của họ. Điều đó có nghĩa là họ chịu ít áp lực hơn trong việc kiếm thu nhập ổn định ở độ tuổi 20. Lĩnh vực dịch vụ đang bùng nổ, mang đến cho họ các sự lựa chọn công việc ít cực nhọc hơn như nhân viên bán hàng trong trung tâm thương mại và lễ tân tại khách sạn.
Vấn đề này đang trở nên nghiêm trọng ở Trung Quốc, nơi tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên thành thị lên tới 21% trong tháng 6 dù các nhà máy đang thiếu lao động. Nhiều công ty đa quốc gia chuyển hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang các nước như Malaysia, Indonesia, Việt Nam và Ấn Độ. Nhưng các chủ nhà máy ở những nước này cũng đang gặp khó khăn trong việc thu hút lao động trẻ.
Theo dữ liệu từ Tổ chức Lao động quốc tế (ILO) của Liên Hợp Quốc, tiền lương trung bình của công nhân nhà máy ở Việt Nam tăng hơn gấp đôi kể từ năm 2011, lên 320 đô la Mỹ/tháng. Tại Trung Quốc, tiền lương công nhân nhà máy tăng 122% trong giai đoạn 2012-2021.
Không giống như trước đây, hiện nay, các nhà sản xuất không dễ dàng chuyển hoạt động đến các điểm đến ít tốn kém hơn.Nhiều nước ở châu Phi và Nam Á có lực lượng lao động lớn, nhưng lại không ổn định về chính trị, hoặc thiếu cơ sở hạ tầng tốt và lực lượng lao động được đào tạo.
Ấn Độ có lực lượng dân số khổng lồ và các công ty tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho Trung Quốc đang mở rộng sản xuất ở đó. Nhưng các nhà quản lý nhà máy ở Ấn Độ đang bắt đầu than vãn về những khó khăn trong việc giữ chân công nhân trẻ.
Nhiều thanh niên Ấn Độ thích công việc nông trại, vốn nhận được sự hỗ trợ từ các chương trình phúc lợi của nhà nước. Nếu không làm nông nghiệp, họ có thể chọn công việc tự do ở các thành phố hơn là sống trong ký túc xá của nhà máy ở các trung tâm công nghiệp.
Cải thiện môi trường làm việc
Các chủ nhà máy ở châu Á đang cố gắng cải thiện môi trường công việc. Họ trợ cấp các trường mẫu giáo dành cho con cái của công nhân, và tài trợ các chương trình đào tạo kỹ thuật. Một số chủ nhà máy chuyển đến các vùng nông thôn, nơi mọi người sẵn sàng lao động chân tay hơn. Tuy nhiên, điểm bất lợi là nhà máy của họ sẽ nằm xa các cảng xuất khẩu nhập khẩu và các nhà cung cấp.
Christina Chen, chủ sở hữu người Đài Loan của một nhà sản xuất đồ nội thất bán cho các nhà bán lẻ ở Mỹ, quyết định chuyển nhà máy ra khỏi miền nam Trung Quốc cách đây 4 năm với hy vọng việc tuyển dụng sẽ dễ dàng hơn.
Bà đã quyết định xây dựng nhà máy ở một vùng nông thôn của miền bắc Việt Nam sau khi nhận thấy chi phí lương công nhân ở các khu công nghiệp TP.HCM và tỷ lệ nghỉ việc cao hơn. Bà cho biết hiện tại, công nhân của bà chủ yếu ở độ tuổi 40 và 50 nhưng ổn định hơn.
Bà trân trọng những công nhân trẻ có trình độ. Bà mời họ tham gia vào quá trình ra quyết định, tham gia các cuộc gặp gỡ khách hàng Mỹ khi họ đến thăm nhà máy.
Bà cho biết công ty sản xuất nội thất của bà, Acacia Woodcraft Vietnam, được tự động hóa một phần, nhưng sự khéo léo của công nhân vẫn cần thiết cho nhiều công việc.
Bối cảnh lao động ở Việt Nam đã khác nhiều so với hai thập niên trước, khi việc tuyển dụng công nhân rất dễ dàng, chỉ cần mở cổng nhà máy và mọi người ồ ạt đạp xe vào để nộp hồ sơ xin việc.
Năm 2001, hơn 80% công nhân nhà máy của Nike là người châu Á và thường có độ tuổi trung bình 22, độc thân và lớn lên trong một gia đình làm nông. Ngày nay, độ tuổi trung bình của công nhân Nike tại Trung Quốc là 40 và ở Việt Nam là 31, một phần là do dân số ở các nước châu Á đang già hóa nhanh chóng.
Lovesac, một nhà sản xuất đồ nội thất có trụ sở tại Stamford, Connecticut (Mỹ), đang chứng kiến lực lượng lao động của công ty ở Trung Quốc già đi nhưng việc tìm kiếm công nhân trẻ để lấp chỗ trống trở nên khó khăn hơn.
Shawn Nelson, CEO của Lovesac, cho biết, thanh niên, ở những nơi như Trung Quốc và Việt Nam, có điện thoại thông minh và hòa nhập với văn hóa toàn cầu, vì vậy, họ ít quan tâm đến công việc nhà máy.
“Một khi có thể nhìn thấy các siêu mẫu như chị em nhà Kardashian, họ không muốn làm công nhân nữa. Họ muốn làm việc trong một cửa hàng hơn”, ông nói.
Lovesac đang có kế hoạch chuyển một số hoạt động về Mỹ. Cuối năm nay, công ty dự định bắt đầu sản xuất ghế tại một nhà máy tự động ở bang Bắc Carolina.
Khi chuyển sang tự động hóa, nhiều nhà máy ở châu Á cũng gặp khó khăn trong việc tìm kiếm công nhân có khả năng vận hành máy móc tiên tiến. Các nhà quản lý cho biết không đủ thanh niên quan tâm ngành học kỹ thuật cơ khí.
Tại Malaysia, một trung tâm sản xuất bán dẫn và điện tử, các nhà máy đang bỏ yêu cầu mặc đồng phục, điều mà công nhân trẻ rất ghét. Họ cũng đang thiết kế lại không gian làm việc. Syed Hussain Syed Husman, Chủ tịch Liên đoàn chủ sử dụng lao động Malaysia, nói: “Chúng tôi đang cố gắng tạo ra không gian làm việc hấp dẫn hơn ở các nhà máy, chẳng hạn mở rộng các vách ngăn, trang bị nhiều cửa kính hơn, cung cấp nhiều ánh sáng hơn, phát những bản nhạc hay…để tạo ra một kiểu môi trường của Apple”.
Theo THỜI BÁO KINH TẾ SÀI GÒN / WSJ
