Nghiện Tiktok: Chứng bệnh thần kinh đang lan rộng trong giới trẻ

Cần nhìn nhận nghiện TikTok như một vấn đề thần kinh – tâm lý nghiêm túc. Nó không chỉ là chuyện “ngồi lướt điện thoại quá lâu” mà là sự thay đổi sâu sắc trong cách não bộ vận hành.

Trong vài năm trở lại đây, TikTok đã trở thành một hiện tượng toàn cầu, đặc biệt lan rộng mạnh mẽ trong giới trẻ. Từ những đoạn video ngắn chỉ vài chục giây cho đến những trào lưu nhảy múa, thử thách, hài kịch hay các “life hack” tiện ích, nền tảng này tạo ra một sức hút khó cưỡng. Tuy nhiên, đằng sau vẻ hào nhoáng và vui nhộn đó là một vấn đề nghiêm trọng đang âm thầm phát triển: tình trạng “nghiện TikTok” – một dạng nghiện công nghệ với nhiều dấu hiệu của rối loạn thần kinh, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần, nhận thức và lối sống của giới trẻ. Đây không chỉ đơn thuần là một sở thích hay thói quen giải trí, mà dần trở thành một vòng xoáy tâm lý khó thoát, giống như một căn bệnh thời đại mới.

Về mặt cơ chế, TikTok khai thác rất sâu vào tâm lý con người bằng thuật toán gợi ý nội dung cá nhân hóa cực kỳ mạnh mẽ. Mỗi khi người dùng lướt qua một video phù hợp sở thích, não bộ sẽ tiết ra dopamine – chất dẫn truyền thần kinh liên quan đến cảm giác khoái cảm và phần thưởng. Khác với các nền tảng video truyền thống, TikTok cung cấp dòng nội dung gần như vô tận, liên tục thay đổi và kích thích. Cứ mỗi vài giây, người dùng lại bị cuốn vào một câu chuyện, một trò đùa hay một hình ảnh ấn tượng mới. Việc này khiến não quen với những “đợt sóng dopamine” ngắn nhưng dồn dập, dần làm giảm khả năng tập trung vào các hoạt động đòi hỏi sự kiên nhẫn, như đọc sách, học tập hay làm việc dài hạn. Đây là một trong những nguyên nhân khiến nhiều chuyên gia thần kinh lo ngại rằng nghiện TikTok đang phá vỡ cấu trúc chú ý của giới trẻ, khiến họ trở nên “nghiện kích thích nhanh” và khó chịu khi phải đối diện với khoảng thời gian yên lặng.

Hệ quả của tình trạng này không chỉ dừng ở việc giảm năng suất học tập hay làm việc. Về lâu dài, những người nghiện TikTok có thể gặp các triệu chứng tương tự rối loạn lo âu và trầm cảm. Việc tiếp xúc liên tục với nội dung giải trí và hình ảnh lý tưởng hóa cuộc sống cũng tạo ra áp lực vô hình, dẫn đến so sánh bản thân một cách tiêu cực. Nhiều thiếu niên báo cáo rằng họ cảm thấy cuộc sống của mình tẻ nhạt và kém hấp dẫn hơn so với những gì nhìn thấy trên nền tảng. Sự chênh lệch này có thể dẫn tới mất tự tin, tự ti về ngoại hình hoặc năng lực, thậm chí ảnh hưởng đến sự hình thành bản sắc cá nhân ở lứa tuổi vị thành niên. Ngoài ra, việc thức khuya để “lướt TikTok” khiến giấc ngủ bị gián đoạn, làm suy giảm khả năng hồi phục của não, tăng nguy cơ mất ngủ mãn tính – một yếu tố có liên hệ trực tiếp với các rối loạn tâm thần.

Một điểm đáng chú ý khác là cách TikTok tác động đến hệ thống phần thưởng của não bộ tương tự như cơ chế gây nghiện ở cờ bạc hoặc game trực tuyến. Mỗi lần vuốt màn hình, người dùng không biết video tiếp theo sẽ mang lại điều gì – cảm giác bất định này lại càng khiến bộ não hưng phấn, mong chờ phần thưởng kế tiếp. Chính yếu tố “bất ngờ” và “ngẫu nhiên” này khiến người dùng khó dừng lại, giống như việc kéo cần máy đánh bạc. Sự lặp đi lặp lại của hành vi này không chỉ hình thành thói quen mà còn tái cấu trúc đường dẫn thần kinh, khiến việc rời bỏ ứng dụng trở nên khó khăn hơn nhiều so với ý nghĩ “chỉ xem vài phút rồi nghỉ”.

Ở góc độ xã hội, nghiện TikTok còn kéo theo hệ lụy về kỹ năng giao tiếp và khả năng duy trì mối quan hệ. Khi thời gian rảnh bị chiếm gần hết cho việc lướt video, các tương tác ngoài đời thật bị thu hẹp. Một bộ phận giới trẻ bắt đầu cảm thấy ngại hoặc thiếu hứng thú khi phải tham gia các hoạt động cộng đồng, bởi so với dòng nội dung ngắn gọn, đầy màu sắc và kịch tính trên TikTok, các cuộc trò chuyện thực tế có vẻ chậm chạp và kém hấp dẫn hơn. Điều này làm giảm dần kỹ năng lắng nghe, đồng cảm và chia sẻ cảm xúc – những yếu tố thiết yếu của trí tuệ cảm xúc.

Một số nghiên cứu gần đây còn chỉ ra rằng việc tiếp xúc quá thường xuyên với các video cắt ghép nhanh có thể ảnh hưởng đến khả năng xử lý thông tin của não bộ. Người dùng TikTok lâu năm có xu hướng thích thông tin ngắn gọn, đơn giản và dễ tiếp thu, trong khi lại thiếu kiên nhẫn với những lập luận phức tạp hoặc các tác phẩm đòi hỏi thời gian thưởng thức. Điều này về lâu dài có thể dẫn tới sự suy giảm năng lực tư duy phản biện, khiến thế hệ trẻ dễ bị tác động bởi thông tin sai lệch hoặc nội dung định hướng dư luận.

Mặt khác, cần thừa nhận rằng TikTok không phải hoàn toàn tiêu cực. Đây vẫn là một công cụ sáng tạo mạnh mẽ, nơi nhiều người trẻ thể hiện tài năng, kết nối cộng đồng và chia sẻ tri thức. Vấn đề nằm ở chỗ, khi không có giới hạn sử dụng, những lợi ích ban đầu sẽ nhanh chóng bị lấn át bởi các tác động tiêu cực. Để khắc phục, cần có sự phối hợp từ nhiều phía. Gia đình và nhà trường cần hướng dẫn giới trẻ xây dựng “văn hóa sử dụng TikTok” lành mạnh, biết chọn lọc nội dung và quản lý thời gian hợp lý. Bản thân người dùng cũng cần nhận thức rõ rằng sự thoải mái tức thời mà TikTok mang lại có thể phải trả giá bằng sự tập trung, sức khỏe tinh thần và chất lượng cuộc sống trong dài hạn.

Về mặt chính sách, các quốc gia có thể tham khảo những biện pháp như giới hạn thời gian sử dụng ứng dụng đối với trẻ vị thành niên, yêu cầu minh bạch hơn về thuật toán đề xuất, hoặc khuyến khích sản xuất nội dung giáo dục, kỹ năng sống. Một số quốc gia như Trung Quốc đã áp dụng mô hình “phiên bản dành cho trẻ em” với thời gian giới hạn và nội dung được kiểm duyệt kỹ hơn, nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực lên sự phát triển của não bộ trẻ em và thanh thiếu niên. Tuy nhiên, ở các nền văn hóa khác, việc áp dụng biện pháp quản lý cần cân nhắc giữa quyền tự do giải trí và lợi ích sức khỏe cộng đồng.

Cuối cùng, cần nhìn nhận nghiện TikTok như một vấn đề thần kinh – tâm lý nghiêm túc, tương tự như nghiện game hay nghiện mạng xã hội. Nó không chỉ là chuyện “ngồi lướt điện thoại quá lâu” mà là sự thay đổi sâu sắc trong cách não bộ vận hành, cách con người tương tác và cảm nhận thế giới. Giới trẻ, với não bộ vẫn đang trong giai đoạn hoàn thiện, đặc biệt dễ bị ảnh hưởng. Nếu không có sự can thiệp kịp thời, chúng ta có thể đối diện với một thế hệ mất dần khả năng tập trung, thiếu kiên nhẫn với các quá trình tư duy phức tạp và phụ thuộc nặng nề vào nguồn kích thích ngắn hạn. Đó sẽ là một thách thức không chỉ cho giáo dục, y tế mà còn cho toàn bộ xã hội trong tương lai gần.

CTV

Tags: Thế giới số, Trẻ em, Giới trẻ, Sức khỏe tâm thần