Sự huyền bí quyến rũ của nền mỹ thuật Mông Cổ

Nếu chỉ nhìn “bên ngoài”, sẽ thấy một Mông Cổ còn chậm phát triển so với nhiều nước trong khu vực. Nhưng khi vào được “bên trong”, sẽ là một ấn tượng hoàn toàn khác, nhất là về văn hóa của đất nước này…

Các tác phẩm mặt nạ

Dù cho cuộc sống du mục đã in dấu rất rõ nét lên nền văn hóa của Mông Cổ, đặc biệt ở những vùng quê, nhưng văn hóa của quốc gia du mục này không đồng nhất mà ngược lại đa dạng đến ngạc nhiên với một bản sắc riêng ít pha tạp. Sự đa dạng đó tới từ các tôn giáo khác nhau, các phong tục tập quán, các điệu múa, lời ca, trang phục và bề dày mỹ thuật của các sắc tộc sinh sống trên vùng đất này.

Nhìn trên bản đồ Ulaanbaatar bạn hẳn sẽ kinh ngạc về mật độ bảo tàng và các di tích tại Thành phố này. Bên cạnh bảo tàng lịch sử còn có bảo tàng văn hóa du mục, bảo tàng lịch sử thiên nhiên Mông cổ, bảo tàng Nghệ thuật Zanabazar, Nhà trưng bày Mỹ thuật hiện đại Mông cổ, Bào tàng Phật giáo Lamar, Bảo tàng tri thức quốc tế…

Bên cạnh đó, tại quảng trường trung tâm Sukhabaatar hay những dinh thự chính phủ, hoặc trên đường phố, trong công viên, thậm chí cả nhà hàng, đều có những tượng đài các nhân vật lịch sử, những công trình điêu khắc mang tính thẩm mỹ cao.

Tác phẩm mặt nạ

Dù bạn ghé thăm Bảo tàng mỹ thuật truyền thống hay hiện đại, hay Bảo tàng cung điện mùa đông Bogd Khan của vị Khan thứ tám của Mông Cổ bạn đều thấy rõ một nền mỹ thuật mang hơi thở của cuộc sống du mục và dấu ấn Phật giáo Tây Tạng.

Các vật dụng thường ngày, vũ khí, trang phục của các tầng lớp trong đế chế Mông Cổ xưa, cũng như những vật trang trí cho yên ngựa, cho những túp lều… được làm từ len, da, sừng, gỗ, lông thú, cả từ đá, sắt, vàng, bạc và đồng với những chi tiết chạm khắc, vẽ tay tỉ mỉ, và vô cùng tinh xảo. Đặc biệt ấn tượng là những chi tiết vẽ trang trí trên những rui mè của mái nhà trong Bảo tàng Cung điện mùa đông.

Bên cạnh những chi tiết chạm khắc gỗ thường thấy trong các công trình kiến trúc Á đông, người Mông Cổ đặc biệt yêu thích các họa tiết vẽ trang trí như vậy. Cách dùng màu của họ cũng rất độc đáo, với những màu nguyên hầu như không pha trộn, những cặp màu đối chọi tạo ra ấn tượng thị giác rất mạnh và rất đặc trưng qua nhiều thời đại.

Phổ biến nhất là cách sử dụng 2 cho đến 3 màu (thường là xanh, đỏ, trắng) trên một chủ thể, mỗi màu mang một ý nghĩa riêng: đỏ là màu của niềm vui và chiến thắng, xanh da trời biểu thị sự quan tâm và vững vàng, vàng là màu của tình yêu, trắng là sự trinh nguyên, xanh lá cây trượng trưng cho sự giàu sang và sung túc.

Truyền thống sử dụng màu sắc và các chi tiết trang trí tinh xảo, tỉ mỉ như vậy có thể tìm thấy trong các vật dụng, các tác phẩm hội họa, điêu khắc… từ các thế kỷ trước được trưng bày tại các bảo tàng cũng như trong các tác phẩm hội họa đương đại và các sản phẩm thủ công mỹ nghệ và thời trang ngày nay, mà những trang trí vẽ tay trên mái nhà và trang trí bàn thờ tại Bảo tàng cung điện mùa đông Bogd Khan là ví dụ tiêu biểu.

Mỹ thuật truyền thống của Mông Cổ gồm những tác phẩm hội họa sơn dầu, màu nước hoặc mực in, thư pháp, trên da, giấy hoặc vải bố, bên cạnh các tác phẩm điêu khắc với rất nhiều chất liệu. Các tác phẩm thường phản ánh góc nhìn du mục về cuộc sống thường ngày của các bộ lạc, cũng như những triết lý và tinh thần Phật giáo và chịu nhiều ảnh hưởng của mỹ thuật Tây Tạng và Trung hoa cả về đề tài lẫn các biểu tượng và phương thức thể hiện.

Có thể tìm thấy nhiều biểu tượng của Lão giáo như hình bát quái, quạt, kiếm, hoa sen, tre, sáo… trong những bức tranh, chi tiết trang trí, trong trang sức phụ nữ, bàn ghế, thảm hay các trang trí tường và các bức tranh thêu.

Trong mỹ thuật dân gian Mông Cổ, những nhân vật trong môn cờ đặc biệt được yêu thích và được thể hiện như những yếu tố trang trí, bên cạnh các nhân vật truyền thuyết như Tara (tiên nữ), White Man,… Thế giới tự nhiên, thế giới của người và loài vật được phản ánh qua những nhân vật này.

Trong hội họa, cũng có thể thấy rất rõ sự kế thừa truyền thống từ nhiều thế kỷ. Thăm bảo tàng Nghệ thuật Zanabazar có thể nhận thấy, những dòng tranh tôn giáo, những mô-típ và cấu trúc trong các bức vẽ từ thời kỳ đồ đồng vẫn tiếp tục được kế thừa trong những tác phẩm ở các thời kỳ sau.

Điều đặc biệt của hội họa Mông cổ, theo chúng tôi, là sự thống lĩnh của đề tài thiên nhiên và sự hiện diện của các biểu tượng (symbol) và vật thờ. Các màu chủ đạo thường được sự dụng là xanh lá, xanh trời và trắng.

Dòng sáng tác mặt nạ cũng làm nên một trong những điểm đặc trưng của mỹ thuật Mông Cổ. Xuất phát từ nhu cầu trang trí cho những điệu múa xưa kia, sáng tác mặt nạ đã phát triển thành một dòng tác phẩm quan trọng và mang phong cách rất riêng trong mỹ thuật Mông Cổ.

Điểm nhấn của những tác phẩm mặt nạ thường nằm ở lông mày và khóe miệng, tạo ra một cảm giác hung dữ. Trước kia các mặt nạ thường được đúc bằng đồng hay sắt, ngày nay các tác phẩm này được sáng tác với chất liệu vải và vẽ bằng màu.

Bảo tàng Nghệ thuật Zanabazar trưng bày những tác phẩm mặt nạ và những tác phẩm điêu khắc rất đa dạng về các nhân vật trong truyền thuyết và tôn giáo Mông Cổ của các họa sĩ Mông Cổ ngày nay.

Nói tới hội họa Mông Cổ, không thể không nói tới Thangkas, một dòng tranh đặc trưng của Mỹ thuật Phật giáo Lama. Đó là những bức tranh cuốn, vẽ trên lụa, thường có khổ lớn, miêu tả những nhân vật Phật giáo, là những sáng tác của các nhà sư dòng Lama trong các tu viện và phải tới thế kỷ thứ 20 mới được giảng dạy trong các trường mỹ thuật tại đây.

Bên cạnh đó còn phải kể tới rất nhiều những hình thức sáng tác khác trong nền mỹ thuật Mông Cổ như điêu khắc, thư pháp, khắc gỗ, trang trí tường từ các chất liệu da thuộc, vải và len.

Mặc cho quá trình đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, nhưng đất nước của bầu trời xanh, của thảo nguyên và sa mạc cùng cuộc sống du mục vẫn giữ cho mình một nền mỹ thuật với bản sắc riêng, không thể lẫn.