⠀
Hình phạt với quan gây án oan thời nhà Nguyễn
Điều 374 Luật Gia Long quy định: Quan xử án sửa đổi khẩu cung, cố ý thêm bớt tội cho người thì bị cách chức, khiến người bị oan phải chết thì xử tử ngay.
Ai định án cẩu thả, sử dụng chứng cứ không có cơ sở, làm “cong vẹo pháp luật” cũng bị cách chức.
Theo Đại Nam thực lục, thời Minh Mệnh, Huyện thừa huyện Văn Giang là Đặng Đình Tuấn tha cho thủ phạm mà buộc tội oan người khác. Cha Tuấn là Đặng Đình Dương làm Thiêm sự Hình tào đã che giấu việc này. Vũ Đức Thông khi làm Trưởng Hình tào tiếp tay bằng việc xét xử không hỏi rõ ngọn ngành, mập mờ kết án.
Người bị oan cầu cứu tới kinh thành. Vua sai Thiêm sự Hoàng Văn Đản và Lang trung Phạm Đình Học xét lại hồ sơ, gửi Bộ Hình duyệt lại. Bộ Hình bàn, tâu lên vua xin xử Tuấn tội lưu (đày đi xa), Dương tội đồ (đày khổ sai), Thông xử trảm giam hậu (giam chờ ngày chém đầu).
Vua phán rằng các án đều phải xét rõ lẽ. Thông gặp vụ án oan nghiêm trọng lại cùng cha con Đặng Đình Dương thông đồng che giấu. “Tội ấy kể sao cho xiết. Theo luật mà xử, chẳng quá đáng đâu”.
Theo luật thời đó, mỗi sai phạm của quan trong hoạt động xét xử đều có chế tài tương ứng: xử phạt hành chính, giáng truất phẩm trật, bãi chức, phạt lương hoặc điều động đi nơi khác. Ai vi phạm nặng sẽ bị phạt tội đồ, lưu và tử (giết chết).
Châu bản triều Nguyễn cho hay, ngày 19 tháng 7 năm Tự Đức thứ 31 (1878), căn cứ Bộ Hình tâu lên, tỉnh thần Quảng Nam đệ trình bản án Đỗ Văn Hân. Đây là vụ án tranh chấp ruộng đất khiến hai người bị xét xử oan. Các quan trong triều sau đó yêu cầu điều tra người hành vi tham nhũng, ăn hối lộ mà xét án oan để trừng trị thật nặng. Ai vô can cần phóng thích, không được giam cầm tràn lan để người vô tội chịu oan…
Nhà làm luật triều Nguyễn quy định trong xét xử nếu thấy có sự oan uổng, quan các nha môn ở Kinh đô hay ở tỉnh phải có trách nhiệm biện minh cho họ, phải kê khai đầy đủ việc oan uổng với chứng tích có thật để tâu lên vua. Nếu biết rõ họ bị oan mà không biện pháp thì quan sẽ bị xử lý về hành vi cố ý thêm tội cho người khác. Quan lại không tư lợi mà do nhầm lẫn xét xử sai thì hình phạt chủ yếu là giáng phẩm trật, lưu nhiệm, điều đi nơi khác.
Cũng theo Châu bản triều Nguyễn, năm Minh Mệnh thứ 14 (1833), tỉnh Hưng Hoá trình vụ án “vô cùng trái lệ” do Nguyên Án sát Trần Ngọc Lâm thụ lý. Người bị bắt đã kêu oan song không được làm rõ. Thời gian giam giữ lâu đến nỗi người vô tội đã chết. Sau khi quan trên xem xét, Lâm bị giáng một cấp.
Ngoài xử oan, bớt tội cũng bị coi là làm trái luật và không thể tha thứ. Người vi phạm sẽ bị phạt đánh 100 trượng, lưu đày khổ sai 3 năm. Nếu vụ việc khó biện lý thì cho phép trình lên vua, chờ phiên tòa ở triều đình. Ai có oan uổng, có chuyện đáng thương thì thỉnh ý vua để xin định đoạt.
Theo HỒNG NHUNG / VNEXPRESS
