⠀
‘Chó có chủ nhân, mèo có người hầu’
Mèo xuất hiện trong đời sống của con người từ thời cổ đại. Cho dù mỗi nền văn hóa có những quan niệm khác nhau về mèo, nhưng cơ bản, hình ảnh một chú mèo nằm dài trên sô-pha êm ái, an nhàn và được cưng chiều hết cỡ vẫn là hình ảnh choán lấy tâm trí chúng ta khi nghĩ về mèo. Mèo cũng là hình ảnh gắn tượng trưng cho người phụ nữ với vẻ dịu dàng, khéo léo, tinh tế. Và dĩ nhiên, nó cũng là con vật mang lại nhiều cảm hứng đặc biệt trong các tác phẩm nghệ thuật.
cat
Trong văn hóa Ai Cập cổ đại, mèo là loài vật linh thiêng, mang ý nghĩa thần thánh. Người Ai Cập cổ đại tôn sùng nhiều thần mèo với những tên gọi khác nhau như thần mèo Bastet, thần mèo Madfet. Đặc biệt thần mèo Bastet được xem là vị thần bảo trợ cho phụ nữ và trẻ em. Trong các đồ dùng của người phụ nữ luôn có các hình ảnh mèo, thậm chí hình vẽ trên khuôn mặt người chết cũng là mèo bởi người Ai Cập cổ đại tin rằng mèo sẽ mang đến những điều lành.
Ở châu Âu, mèo được đối xử trọng thị hay xa lánh tùy vào văn hóa của mỗi quốc gia. Một vài nước đặc biệt kỳ thị mèo đen vì cho rằng nó mang đến những điềm xui xẻo. Thế kỷ XVII – XVIII, một số thành phố ở châu Âu “đổ tội” cho mèo đen vì nó là con vật mang đến dịch bệnh, chết chóc, đáng bị hỏa thiêu hoặc ném xuống từ trên nóc nhà. Trong một số bức tranh dân gian hay truyện cổ có nguồn gốc xuất xứ từ châu Âu chúng ta hay bắt gặp hình ảnh con mèo đen nằm cạnh mụ phù thủy già trùm khăn đen và chiếc mũi khoằm đáng sợ. Tuy nhiên, ở một vài quốc gia như Anh, Scotland, mèo đen lại được yêu mến vì sự xuất hiện của nó mang đến may mắn cho gia chủ.
Tại châu Á, mèo mang lại niềm vui và hoan hỉ nhất có lẽ là trong văn hóa Nhật Bản. Truyền thuyết về chú mèo Tama vẫy tay cứu giúp mọi người nổi tiếng đến nỗi người ta lập hẳn một ngôi đền thờ chú mèo Tama và nay vẫn là một địa điểm được khách du lịch yêu thích ghé thăm khi đến xứ sở hoa anh đào. Mèo cũng xuất hiện nhiều trong văn hóa Trung Quốc, chủ yếu là trong nghệ thuật thư pháp và tranh thủy mặc.
Tại Việt Nam, mèo từ lâu đã là một con vật gần gũi với người Việt. Mèo trở thành một thành viên trong gia đình người Việt, với nhiệm vụ chính là bắt chuột, bảo vệ mùa màng. Dấu vết mèo để lại rõ rệt nhất trong văn hóa dân gian của người Việt là trong tranh Đông Hồ, qua bức tranh nổi tiếng nhất “Đám cưới chuột”. Hình ảnh chú mèo vểnh râu nhận quà biếu trong đám cưới của Tiến sĩ chuột tượng trưng cho hình ảnh quan lại thời bấy giờ.
Sau tranh Đông Hồ, người ta bắt gặp hình ảnh mèo trên những bức chạm khắc ở đình làng Bình Lục- Quảng Ninh, hay trên những tấm bia chùa Linh Quang- Hải Phòng. Vì không có vị thế linh thiêng như con Rồng, con Hổ, hay gần gũi hơn nữa là con chó, con trâu, mèo quen thuộc nhưng xuất hiện chừng mực, thảng hoặc trong văn hóa dân gian, vừa đủ để chúng ta cảm nhận về một sự gắn kết của nó đối với đời sống tinh thần người Việt.
Tuy nhiên, trong văn học nghệ thuật hiện đại, mèo xuất hiện với tần suất dày đặc hơn, và thể hiện đa dạng hơn những phẩm tính độc đáo qua con mắt của người sáng tạo. Chẳng hạn trong ngòi bút nhà văn bậc thầy viết về loài vật Tô Hoài, mèo được miêu tả sống động: “Lừ đừ và nghiêm nghị tựa một thầy giáo nhà dòng, trên mình có khoác bộ áo thâm. Hắn có cái cốt cách quý phái và trưởng giả” (Chuyện “O chuột”). Hay trong câu chuyện “Cái Tết của mèo con” được đưa vào sách giáo khoa nhiều thế hệ người Việt đã thuộc lòng, dưới ngòi bút của nhà văn Nguyễn Đình Thi, chiến công của chú mèo nhỏ cho chúng ta bài học về lòng dũng cảm và đoàn kết trong cuộc sống.
Nhưng đáng kể hơn lại chính là hình ảnh chú mèo trong hội họa. Có lẽ vì tạo hình của những chú mèo đẹp và có một sự lôi cuốn nên nhiều họa sĩ tên tuổi đã mê mẩn đề tài này. Những danh họa nổi tiếng nhất của Mỹ thuật Việt Nam như Nguyễn Tư Nghiêm, Nguyễn Sáng đều có những tác phẩm tuyệt đẹp về mèo. Trong đó, họa sĩ Nguyễn Sáng ngoài tranh phong cảnh, con người, ông chỉ chọn mèo như con vật duy nhất để thể hiện trong hội họa. Hàng trăm bức vẽ mèo của Nguyễn Sáng trên đủ các chất liệu đóng góp một cái nhìn phong phú, đa dạng về loài vật này, đến nỗi ông được mọi người yêu mến đặt cho biệt danh là “Vua vẽ mèo”. Những bức tranh vẽ mèo nổi tiếng nhất của Nguyễn Sáng không thể không kể đến là “Mèo đôi” và “Mèo dưới trăng”.
Họa sĩ trẻ Nguyễn Đình Thắng- một tác giả mê vẽ mèo và có biệt danh đáng yêu là “Thắng Mèo” cho biết, anh cảm nhận mèo có những đặc điểm giống người phụ nữ: đẹp, dịu dàng, bí ẩn, khó đoán định.
Về sự bí ẩn hay sự khó đoán định của mèo, nếu thắc mắc, bạn hãy nuôi một chú mèo trong nhà để cảm nhận. Ngày hôm nay, cùng với chó, mèo là loài vật được nhiều gia đình từ thành thị tới nông thôn, ở nhiều quốc gia khác nhau chọn để nuôi nấng và bầu bạn trong nhà. Ngay cả ở một quốc gia như Việt Nam, vốn xem mèo như loài vật được nuôi để săn lùng lũ chuột, thì cái “nhiệm vụ săn bắt” đó của mèo cũng đã được giảm đi nhiều. Người ta chọn nuôi một con mèo thậm chí chỉ là để trở thành một đối tượng của yêu thương, chăm chút, cưng chiều.
Các hội nhóm nuôi mèo mọc lên như nấm trên mạng xã hội. Các cửa hàng bán đồ chơi thú cưng, cho mèo, những cửa tiệm chăm sóc sức khỏe, vẻ đẹp cho mèo nhiều không sao kể xiết. Bao cậu ấm cô chiêu, cả những người lớn tuổi, những ngôi sao trong thế giới giải trí thường ra phố với niềm yêu thích ôm mèo cưng của mình trên tay. Có hàng trăm giống mèo thuần chủng, lai tạp được mua bán sôi động, tùy theo túi tiền và sự lựa chọn của mỗi chủ nhân. Không còn nghi ngờ gì nữa, mèo đến với mỗi gia đình là để trở thành đế vương, thành “hoàng thượng” cho những “chủ nhân” tình nguyện làm người hầu, làm con sen vô điều kiện.
Có một câu nói khuyết danh không thể đúng hơn mỗi khi ta muốn suy ngẫm một chút về mèo: “Chó có chủ nhân, mèo có người hầu”. Mèo ưa sạch sẽ, nhiều khi nó thể hiện thẳng thừng là một kẻ ích kỷ, ăn ngon và chảnh chọe ra nằm sưởi nắng, liếm láp bộ lông mượt mà của mình, đã thế chả mấy khi thèm để ý đến sự yêu chiều của người chủ. Nó thường làm ra một bộ mặt lạnh lùng, ngây thơ cho kẻ yêu nó phải mềm lòng. Nó nhận lãnh mọi thứ từ chủ nhân của mình như một sự đương nhiên, một sự ban ơn hơn là rối rít biết ơn, một lòng trung thành sắt son như chó. Nó cũng thường chẳng mấy khi vội vàng, chầm chậm như muốn nói: “Các ngươi rồi cũng có thể đi được đến đâu mà phải vội vàng. Một kẻ đắc đạo như ta, tất cả chỉ là không phải làm gì cả mà vẫn có đủ mọi thứ mình cần”.
Mèo là con vật hạnh phúc nhất thế gian, trẻ con và người lớn đều ghen tỵ với sự nhàn rỗi vô lo của nó. Chỉ cần làm mặt lạnh tanh, nó đã có thể biến chủ nhân của nó thành người hầu, huống hồ khi nó ngẫu hứng muốn dụi dụi đầu vào chân, hay nằm khoanh tròn trong lòng chủ nhân nó. Mèo thích sống trong vùng an toàn, nó ít khi chấp nhận mạo hiểm. Đây cũng là lý do người ta không bao giờ tìm thấy một bức tranh được vẽ con mèo đứng quá gần bếp lửa hay đứng bên bờ vực. Như một bản năng, chỉ cần cảm thấy hiểm nguy, mèo sẽ lỉnh mất. Nó không đùa với bất an, đau khổ. Nó tự biết mình xứng với yên tĩnh và được hạnh phúc.
Mắt của mèo rất tinh anh, thường đánh lừa mọi người vì vẻ ngây thơ những thực sự mèo là loài vô cùng thông minh. Một nghiên cứu của các chuyên gia Trường Đại học Wisconsin năm 2014 đã chỉ ra tuy trọng lượng não của mèo chỉ chiếm khoảng 0,9 trọng lượng cơ thể nhưng có tới 300 triệu tế bào thần kinh vùng vỏ não (trong khi ở chó là 160 triệu tế bào). Mèo rất bén nhạy trong nhận diện, đánh giá vấn đề. Thậm chí mèo còn có thể giải được những câu đố đơn giản để nhận phần thưởng là thực phẩm ưa thích.
Người ta khuyên rằng, một người đang cảm thấy cô đơn, hãy nuôi một chú mèo. Nữ thi sĩ người Úc Pam Brown từng nói: “Một con mèo nhỏ nhất cũng có uy lực biến một căn nhà hoang lạnh thành một chiếc tổ ấm êm”. Khoa học đã chỉ ra khi có một chú mèo trong nhà, bạn sẽ cảm thấy hạnh phúc hơn. Lượng hormone oxytocin sẽ gia tăng khi bạn ôm ấp, trò chuyện với một chú mèo, điều này quả thực rất tuyệt vời. Những người bị bệnh tim mạch cũng được các chuyên gia khuyên nên nuôi mèo. Việc chơi đùa với mèo còn được nhiều trung tâm điều trị áp dụng nhằm điều hòa huyết áp và giúp giảm căng thẳng thần kinh cho các bệnh nhân.
Chắc chắn rằng mèo xuất hiện trong đời sống chúng ta để được hạnh phúc, và đến lượt mình nó cũng mang cho chúng ta không ít niềm vui. Hãy nuôi một chú mèo, rồi một hôm nào đó thấy buồn, hãy ôm chú mèo của bạn, áp má vào bộ lông mượt mà, nghe tiếng gừ gừ khe khẽ từ chiếc cổ xinh xắn của nó, bạn sẽ cảm thấy mình được chữa lành.
Theo VŨ QUỲNH / CÔNG AN NHÂN DÂN
