Vì sao Việt Nam không thể chấp nhận ‘dân chủ phương Tây’?

Với một số người đang ra sức cổ xúy cho cái gọi là “nền dân chủ phương Tây”, phải chăng họ không quan tâm đến việc áp đặt dân chủ là nguyên nhân gây ra bất ổn tại một số nước, và ngay ở chính phương Tây, cái gọi là “nền dân chủ” cũng đang lâm vào khủng hoảng?

Tác giả: Hồ Ngọc Thắng, CHLB Đức.

Tin tức thời sự hằng ngày về tình hình chiến sự cũng như về tình trạng bất ổn ở nhiều nước hiện đang là một phần sự thật chứng minh “nền dân chủ nhập khẩu” không thể tồn tại khi không phù hợp với điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, đặc biệt là khi không phải là yêu cầu tự thân của một quốc gia. Còn về sự khủng hoảng của nền dân chủ ở phương Tây, tốt nhất nên tham khảo ý kiến của các nhà khoa học sống, làm việc ở phương Tây. Chẳng hạn như khi bàn về cuộc khủng hoảng của nền dân chủ, các nhà chính trị học phương Tây thường sử dụng khái niệm “sự chán chường chính trị” (tiếng Ðức: Politikverdrossenheit). Theo họ, “sự chán chường chính trị” rất gần gũi với “sự khủng hoảng dân chủ” (tiếng Ðức: Demokratiekrise).

Khái niệm “chán chường chính trị” được sử dụng từ những năm 80 của thế kỷ trước, nhưng cuộc khủng hoảng dân chủ ở phương Tây lại bắt đầu từ những năm 60. Một trong những tác giả đầu tiên nghiên cứu hiện tượng này là ông Ernst Fraenkel. Sau khi nghiên cứu tiến trình bầu cử Quốc hội CHLB Ðức năm 1965, trong một bài phân tích công bố năm 1966, ông đưa ra khái niệm tạm dịch là “sự chán chường quốc hội” (tiếng Ðức: Parlamentsverdrossenheit). E. Fraenkel sinh ở Ðức và hành nghề luật sư, năm 1933 ông di cư tới Anh, sau đó sang Mỹ và trở thành công dân Mỹ. Cuối 1945, ông là một trong các cố vấn của Mỹ ở Hàn Quốc giúp nước này xây dựng hệ thống pháp luật. Những năm 50 và 60, ông trở thành nhà chính trị học và giảng dạy ở CHLB Ðức. Ông chủ yếu nghiên cứu bốn hệ thống chính trị là: nền Cộng hòa Weimar, nhà nước Ðức quốc xã, Hợp chủng quốc Hoa Kỳ, CHLB Ðức. Năm 1999, toàn tập bài viết của ông được xuất bản gồm bảy quyển…

Năm 1992, tổ chức chăm lo giữ gìn và phát triển tiếng Ðức có tên viết tắt là GfdS, chọn khái niệm “sự chán chường chính trị” là từ ngữ của năm. Và việc năm 1994, khái niệm này chính thức được đưa vào từ điển tiếng Ðức lớn nhất ở khu vực sử dụng tiếng Ðức Duden, đã cho thấy sự hệ trọng của vấn đề. Như vậy, một câu hỏi được đặt ra là: sự khủng hoảng của nền dân chủ phương Tây thể hiện như thế nào và làm sao nhận biết được? Nhiều công trình nghiên cứu của các nhà chính trị học và rất nhiều bài báo trên các nhật báo, tạp chí danh tiếng trong khu vực sử dụng tiếng Ðức đã tham gia trả lời. Thí dụ, ngày 27/12/2006, tạp chí danh tiếng Ngôi sao (Stern) đăng bài Một chính phủ không có nhân dân, trong đó nhận định vết rạn nứt giữa chính trị và người dân chưa bao giờ sâu thẳm như hiện nay; theo kết quả của cuộc thăm dò dư luận công khai của Viện thăm dò dư luận Forsa thì 82% người dân Ðức tin rằng, họ chẳng có quyền hành gì về chính trị, nhiều người nghi ngờ bầu cử sẽ thay đổi một chút ít; và cũng theo kết quả thăm dò dư luận của Viện Fors, 82% người dân Ðức và tới 90% người dân Ðông Ðức tin rằng, các quyền lợi của người dân không được chú ý tới…

Bàn về sự khủng hoảng dân chủ, ngày 1/10/2010, Báo Frankfurter khái quát (Frankfurter Allgemeine Zeitung) đăng bài Sự mất lòng tin của nhà báo Klaus-Dieter Frankenberg, trong đó có đoạn: “Vết rạn nứt giữa người cai trị và người bị cai trị ngày càng lớn hơn, cụ thể là với toàn bộ các vấn đề chính trị. Thực tế này có thể dẫn đến đâu, đã chỉ rõ ở Hoa Kỳ. Ở đó, sự xung đột chính trị đã bị thoái hóa thành một mối thù lộ rõ toàn bộ và mang nặng tính ý thức hệ. Chính trị bị căm thù, những nỗi oán hận được tăng trưởng. Washington là từ đồng nghĩa cho những gì xấu xa… Rất nhiều cử tri đã tự cách biệt, không muốn bị làm phiền”. Về hiện tượng này tại Cộng hòa Áo, năm 2013, bà Tamara Ehs, nhà chính trị học làm việc ở Học viện khoa học và nghệ thuật Viên, giảng dạy tại Trường ÐH tổng hợp Salzburg đăng trên Báo Thành Viên (Wiener Zeitung) bài Lối thoát cho khủng hoảng dân chủ. Bà viết: “Hệ thống chính trị của chúng ta đã mất tính chính trị. Ðiểm hứa trọng tâm của nền dân chủ đại diện đã bị phá vỡ. Chúng ta không còn những phe đối kháng. Ði bầu cử không còn ý nghĩa là thay đổi đường lối. Chúng ta thực sự không có một sự lựa chọn nào, vì thực chất tất cả các đảng đều có một lời hứa như nhau và cuối cùng đều hành động như nhau. Vì sự kinh tế hóa toàn bộ những phạm vi cuộc sống nên các chính trị gia, và cả rất nhiều người trong chúng ta, đã mất đi niềm tin ở tính khả thi trong xây dựng chính trị đối với xã hội…”.

Ở nhiều quốc gia châu Âu khác, khủng hoảng dân chủ cũng lộ rõ không kém. Gert Scobels – nhà báo, nhà triết học, cũng từng viết về hiện tượng này (có thể xem bài viết của ông trên trang mạng Ðài truyền hình 3 Sat – đài truyền hình công cộng, hoàn toàn không phát quảng cáo, do CHLB Ðức và CH Áo phối hợp sản xuất). Ông viết: “Cách đây không lâu, một nhà khoa học hay chu du đã nói với tôi, khắp nơi ở châu Âu, thí dụ ở Italia, Pháp và các nước khác, ông ta cảm nhận sự thụt lùi đáng kinh sợ của nền dân chủ. Tuy vẫn cho bầu cử như từ trước đến nay. Nhưng bầu cử đã trở thành một cuộc chiến truyền thông và nhân dân nằm yên thụ động một cách lạ lùng, đôi khi thờ ơ một cách rõ ràng. Trong khi sự tham gia bầu cử giảm sút, thì đường vào giáo dục ngày càng bị sự bất bình đẳng định đoạt. Tính minh bạch của các tiến trình chính trị giảm đi, trong khi quyền lực của giới tinh hoa kinh tế lại tăng mạnh. Nhà chính trị học và xã hội học người Anh là Colin Crouch đã làm rõ tính đặc trưng của khái niệm “hậu dân chủ” (post-Democracy). Ông cho rằng, bầu cử vẫn được tiến hành, dưới hình thức nào đó thì dân chủ vẫn được lưu giữ, song những người vận động hành lang (Lobbys) thì định đoạt, trong khi nhân dân ngày càng im lặng”.

Từ lâu, các nhà lãnh đạo ở phương Tây đã nhận rõ sự khủng hoảng dân chủ và hứa sẽ làm hết mình để thay đổi tình hình. Thí dụ, Tổng thống CHLB Ðức, ông Joachim Gauck, ngày 23/3/2012, trong bài phát biểu tại lễ nhậm chức tuy không nhắc đến khái niệm “chán chường chính trị” hay “khủng hoảng dân chủ” nhưng có đề cập và cho rằng, đây là nhiệm vụ quan trọng, ông cương quyết hành động trong nhiệm kỳ của mình. Ông nói, hy vọng, trong tương lai “sẽ có sự tiến lại gần giữa những người nắm quyền lực và dân chúng”. Trong phạm vi toàn châu Âu, khi có cơ hội, các nhà lãnh đạo của EU cũng có lời hứa tương tự. Theo bản tin của Thông tấn xã Ðức (DPA), ông Jean-Claude Junker, cựu Thủ tướng Luxembourg, người mới làm Chủ tịch Ủy ban châu Âu thay ông José Manuel Barosso, trong thời gian tranh cử của mùa hè 2014, đã dành nhiều thời gian nói về vấn đề này. Nhưng quan sát tiến trình bầu cử Quốc hội tiểu bang Saxony, một tiểu bang với bốn triệu dân, đứng thứ sáu về số dân trong tổng số 16 tiểu bang của CHLB Ðức, vào ngày 31/8/2014 thì sự khủng hoảng dân chủ vẫn tiếp diễn, như theo bản tin của DPA ngày 1/9/2014, thì chỉ có 49,02% số cử tri bỏ phiếu. Nhân dịp này, ngày 6/9/2014 Báo Frankfurt khái quát đăng bài Hiện tại, tương lai của dân chủ – khủng hoảng? khủng hoảng!, trong đó có đoạn: “Ở Ðức, ở tây và đặc biệt ở Ðông Âu, sự tham gia bầu cử giảm mạnh. Ở Tây Âu, năm 1975, trung bình 82% số cử tri đi bỏ phiếu trong các cuộc bỏ phiếu quốc gia, trong năm 2012 chỉ còn 72%. Ở Ðông Âu sự tụt lùi còn nghiêm trọng hơn nhiều: từ 72% trong năm 1991 xuống còn 55% trong năm 2012… Vấn đề chính không phải là sự không tham gia bỏ phiếu, mà là tiến trình chọn lọc về phương diện xã hội kéo theo đó. Cách tính đơn giản nhưng đáng tin theo kinh nghiệm thì khi tỷ lệ tham gia bỏ phiếu giảm sẽ tăng lên sự cách biệt xã hội. Các tầng lớp phía dưới biến mất, tầng lớp trung lưu thì giữ nguyên. Nếu hỏi những người của tầng lớp phía dưới, liệu việc bầu cử của họ, sự tham gia chính trị có gây ảnh hưởng gì tới các quyết định chính trị, thì hơn hai phần ba số người được hỏi trả lời một cách thất vọng là “không”. Nếu tiếp xúc với người dân của lớp trung lưu và đặt cùng câu hỏi này thì hơn hai phần ba trả lời một cách tự tin là “có”… Những gì đang lộ dần ra một cách đau đớn ở Liên hiệp châu Âu được cho là còn lớn hơn trên phương diện toàn cầu. Sự thống trị bên ngoài nhà nước quốc gia không chỉ khác đi và phức tạp hơn mà còn ít dân chủ hơn”.

Ðến nay, các nhà nghiên cứu vẫn tranh luận về nguyên nhân của khủng hoảng của “nền dân chủ phương Tây”. Theo họ, một trong các nguyên nhân là sự nghèo khổ của người dân, là khoảng cách rất lớn giữa người giàu và người nghèo; người nghèo ngày càng nghèo đi, người giàu ngày càng giàu thêm. Các năm qua, số người sống nghèo khổ tăng nhiều ở các nước phương Tây, đặc biệt ở Hy Lạp. Theo thống kê của các tổ chức xã hội, trong khu vực EU, cứ bốn người thì có một người sống trong nghèo khổ. Ðiều này cho thấy, dù không phủ nhận trên thực tế nhiều tinh hoa, giá trị quý báu của loài người đã ra đời từ các nước phương Tây, được nhiều nước, trong đó có Việt Nam, đã và đang tiếp nhận để xây dựng đất nước; thì cũng nên nhận thức rằng “nền dân chủ phương Tây” không phải là mô hình phổ quát để từ đó hô hào, cổ vũ một thứ dân chủ ngoại lai, nhân danh dân chủ để tuyên truyền các ý kiến đi ngược, thậm chí là ngăn cản và chống lại sự phát triển của dân tộc.

Theo NHÂN DÂN ONLINE (2014)

Tags: , ,