Thách thức và cơ hội đối với Indonesia sau khi trở thành đối tác BRICS

Cơ hội độc đáo của Indonesia với BRICS nhấn mạnh cách thức quốc gia này có thể điều hướng trật tự đa cực mới trong khi vẫn bảo vệ các giá trị phi liên kết và dân chủ của mình. Khi Indonesia xem xét việc gia nhập BRICS, quốc gia này đang đứng trước ngưỡng cửa, nơi việc liên kết với các cường quốc mới nổi có thể mở ra cơ hội tăng trưởng mới nhưng cũng đặt ra thách thức đối với các nguyên tắc ngoại giao truyền thống, mang lại lợi ích chung và củng cố sự hợp tác toàn cầu.

Tác giả: Joko Susilo thành viên của dự án “Valdai – thế hệ mới” (cộng đồng học giả trẻ của CLB Valdai).

Biên dịch: Bảo Trâm.

Indonesia đối mặt với cả cơ hội và thách thức khi gia nhập BRICS. Sự tham gia của nước này vào nhóm có thể phù hợp hoặc mâu thuẫn với các mục tiêu chính sách đối ngoại và kinh tế của mình. Khi Indonesia bước vào một chương mới trong quan hệ quốc tế thông qua BRICS, nước này có khả năng sẽ trải qua những căng thẳng giữa hợp tác và cạnh tranh giữa các quốc gia. Động lực này bị ảnh hưởng bởi cuộc đấu tranh liên tục giữa lợi ích quốc gia trong nước và áp lực quốc tế. Indonesia mô tả sự tham gia của mình như là một sự tham gia tích cực vào tất cả các diễn đàn quốc tế, thể hiện cam kết của nước này đối với một chính sách đối ngoại tích cực và độc lập, phù hợp với chương trình phát triển quốc gia. Cuối cùng, tất cả những lợi ích và căng thẳng này phụ thuộc vào sự thực dụng và các quyết định thực tế.

Ngoại trưởng Indonesia Sugiono nói việc gia nhập BRICS phù hợp với các chương trình chính của chính phủ tân Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto. Ảnh: Kirill Zykov/BRICS-RUSSIA2024.RU

Chúng ta biết rằng một trong những giải pháp thay thế đang nổi lên và ngày càng mạnh mẽ đối với quản trị toàn cầu là BRICS. Trong những năm tới, thế giới sau năm 2025 sẽ chứng kiến các chính sách toàn cầu và những hình thức quản trị mới trở thành động lực chính. Việc khởi xướng các tổ chức toàn cầu mới cũng bắt nguồn từ sự bất lực của các tổ chức hiện tại trong việc giải quyết các cuộc khủng hoảng đa chiều trên toàn cầu. Mặt khác, các cuộc tranh cãi đã xuất hiện khi sự đồng thuận tại các diễn đàn toàn cầu không đạt được do quyền lực thống trị của một số ít quốc gia và sự chi phối của các đặc quyền trong các tổ chức hiện tại.

Các quốc gia như Indonesia ngày càng bị thu hút bởi BRICS, đặc biệt sau khi chính phủ chuyển giao từ Tổng thống Jokowi sang Tổng thống Prabowo. Chính quyền mới đang thể hiện một cách tiếp cận chủ động hơn đối với chính sách đối ngoại và ngoại giao. Sự thay đổi này được nhấn mạnh qua bài phát biểu nhậm chức của Prabowo và việc bổ nhiệm chiến lược ông Sugiono, một thư ký có kinh nghiệm quân sự, làm Bộ trưởng Ngoại giao – vị trí thường được đảm nhiệm bởi các nhà ngoại giao chuyên nghiệp trong ngành hành chính. Hơn nữa, việc Indonesia chính thức công bố tham gia BRICS với tư cách là đối tác mới tại hội nghị thượng đỉnh năm 2024 ở Nga thể hiện một cam kết mang tính quyết định. Động thái táo bạo này hoàn toàn tương phản với hai nhiệm kỳ của Jokowi, vốn bị đánh dấu bởi sự do dự và thái độ chờ đợi. Việc gia nhập BRICS là một bước tiến quan trọng của Indonesia trên sân khấu toàn cầu.

Thật vậy, sự tham gia của Indonesia vào BRICS với tư cách là đối tác, hoặc trong tương lai là thành viên chính thức, sẽ tạo ra những rủi ro kinh tế, chính trị và đa chiều.

Thế tiến thoái lưỡng nan giữa BRICS và Indonesia

Tuy nhiên, sự chú ý của Indonesia đối với việc tham gia BRICS đã làm dấy lên những tranh luận công khai. Chúng ta cần phân tích các thách thức và cơ hội một cách toàn diện hơn.

Về kinh tế, việc liên kết với BRICS có thể khiến Indonesia đối mặt với sự thay đổi trong sự phụ thuộc thương mại, có khả năng dựa nhiều hơn vào các nền kinh tế trong BRICS, một số trong đó (như Nga và Nam Phi) trước biến động kinh tế do lệnh trừng phạt, lạm phát hoặc bất ổn chính trị. Điều này có thể làm gián đoạn sự ổn định trong xuất nhập khẩu của Indonesia, đặc biệt nếu BRICS gặp phải những khó khăn kinh tế chung.

Tính hợp pháp của BRICS cũng chưa đủ để thuyết phục các nhà đầu tư toàn cầu đầu tư vào Indonesia. Điều này khác so với tư cách thành viên của OECD, vốn thể hiện tính hợp pháp của một quốc gia về phát triển kinh tế. Đây chắc chắn sẽ là một trở ngại cho Indonesia nếu nước này muốn theo đuổi mục tiêu tăng trưởng kinh tế 8% mỗi năm như lời hứa của Tổng thống Prabowo. Điều này cũng làm suy giảm tâm lý thị trường, niềm tin của nhà đầu tư và các đối tác thương mại lớn đã hiện diện và chiếm ưu thế ở Indonesia như Singapore, Nhật Bản và Mỹ.

Có những lo ngại về tác động của việc trở thành thành viên BRICS đối với hình ảnh dân chủ và sự ổn định kinh tế của Indonesia.

Một số quốc gia thành viên BRICS thực hiện chính trị tập trung và giới hạn không gian dân chủ. Điều này có thể mâu thuẫn với vị thế của Indonesia là một trong bốn quốc gia dân chủ lớn nhất thế giới, với các đặc điểm như bầu cử mở, chính quyền phi tập trung và quyền tự trị địa phương.

Indonesia có nguy cơ bị cuốn vào các xung đột của một số quốc gia BRICS, dù là trực tiếp hay gián tiếp, do tư cách thành viên của khối này. Điều này có thể dẫn đến bất ổn địa chính trị và các rủi ro khác. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng sự ủng hộ của BRICS đối với nền độc lập của Palestine phù hợp với định hướng chính sách đối ngoại của Indonesia – một lập trường không chỉ nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ công chúng mà còn củng cố cam kết của Indonesia với các nguyên tắc quốc tế.

Indonesia vẫn chưa giải quyết xong các vấn đề nội bộ, điều này khiến việc hội nhập toàn cầu trở thành một thách thức mới. Đây là một bài toán kép mà Indonesia phải đối mặt. Trong khi đó, hiến pháp cơ bản của Indonesia yêu cầu thúc đẩy hòa bình thế giới và hướng tới việc xóa bỏ mọi hình thức thuộc địa hóa.

“Mặt khác, chúng ta cũng cần nhận ra những lợi ích và cơ hội tiềm năng mà BRICS mang lại cho Indonesia, như các lợi ích quốc gia chung, mở rộng cơ hội thương mại mới và tăng cường vị thế của các quốc gia thuộc Nam bán cầu. Những ‘lợi ích quốc gia chung’ này có thể bao gồm tăng trưởng kinh tế, ảnh hưởng địa chính trị và thúc đẩy các giá trị dân chủˮ.

BRICS có thể là một lựa chọn để củng cố và thúc đẩy phát triển kinh tế của Indonesia. Sự phục hồi kinh tế của Indonesia vào năm 2021 là chưa đủ để đưa quốc gia này trở lại nhóm thu nhập trung bình cao. Dựa trên dự báo thu nhập quốc dân (GNI) bình quân đầu người là 4.460 USD vào năm 2022, để thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình và trở thành một quốc gia phát triển vào năm 2045, Indonesia chỉ còn hai thập kỷ. Điều này đòi hỏi mức tăng trưởng kinh tế hàng năm ổn định ở mức 7% hoặc cao hơn (Bộ Phát triển và Kế hoạch Cộng hòa Indonesia, 2022). Đồng thời, trong giai đoạn 2025-2035, lợi thế từ “cơ hội dân số vàng” nhờ lực lượng lao động năng suất của Indonesia là có hạn. Một lực lượng lao động hiệu quả và sản lượng sản phẩm quốc gia có thể mang lại lợi ích kinh tế nếu được khai thác thông qua BRICS. Tuy nhiên, rủi ro là nếu bỏ lỡ cơ hội này, Indonesia sẽ đối mặt với tình trạng dư thừa lao động trong một nền kinh tế quốc gia vẫn chủ yếu mang tính phi chính thức và tiêu dùng. Đây là một cơ hội hiếm có: thông qua BRICS, Indonesia có thể hợp tác và chuyển giao công nghệ với Trung Quốc và Nga, những quốc gia đã thành công trong công nghiệp hóa nội địa và có cấu trúc kinh tế chính thức vững mạnh.

Indonesia có thể tăng cường quan hệ kinh tế song phương với các nước BRICS với tư cách là một thành viên cùng khối. Điều này sẽ tạo cơ hội mở rộng đầu tư và gia tăng dòng chảy thương mại giữa hai phía. Khối BRICS mang lại sự bình đẳng về đóng góp giữa các quốc gia. Cổ phần của các thành viên trong Ngân hàng Phát triển Mới (NDB) được chia đều, mỗi quốc gia chiếm 20%, phù hợp với nguyên tắc ra quyết định theo đồng thuận, bảo đảm tác động công bằng cho cả thành viên cũ và mới. Ngay cả trong khủng hoảng, các quốc gia BRICS có thể chống chịu tương đối tốt và đã được thử thách qua các giai đoạn như đại dịch hay lệnh cấm vận kinh tế. Sự hợp tác kinh tế được tăng cường này có thể mở ra những cơ hội mới cho Indonesia và củng cố vị thế của nước này trong nền kinh tế toàn cầu.

Đặc biệt, các ưu tiên của BRICS phù hợp với chương trình làm việc của chính phủ “Kabinet Merah Putih” dưới thời Prabowo, như các ưu tiên quốc gia về an ninh năng lượng và lương thực, xóa đói giảm nghèo và phát triển nguồn nhân lực. Việc gia nhập BRICS có thể mang lại các quan hệ đối tác chiến lược, hỗ trợ Indonesia đạt được các mục tiêu tăng trưởng và phát triển quốc gia.

Cuối cùng nhưng không kém phần quan trọng, tư cách thành viên BRICS của Indonesia có thể đóng góp vào việc củng cố và tăng cường đoàn kết của phương Nam toàn cầu. Ví dụ, hợp tác kinh tế song phương giữa Indonesia và Trung Quốc đã tăng trưởng đáng kể: đầu tư của Trung Quốc vào Indonesia năm 2013 là 280 triệu USD và tăng mạnh lên 8,6 tỷ USD vào năm 2023. Các nước phương Nam, chủ yếu là các quốc gia đang phát triển với năng lực quyền lực vừa và nhỏ, cần hợp lực để giảm áp lực từ các cường quốc. Với vai trò là một quốc gia quan trọng trong khu vực, Indonesia có thể đóng vai trò chủ chốt trong việc hợp nhất này, từ đó nâng cao ảnh hưởng của mình và cân bằng lại sự thống trị của phương Tây.

BRICS và tương lai của Indonesia

Indonesia có cơ hội hiện thực hóa lợi ích quốc gia và tạo ra ảnh hưởng rộng lớn hơn với BRICS. Sự tham gia tích cực vào các diễn đàn và tổ chức toàn cầu khác nhau đã mở ra nhiều cơ hội và khả năng mới. Tuy nhiên, chắc chắn sẽ có nhiều giao thoa lợi ích giữa các quốc gia, kéo theo tiềm năng xung đột khi mỗi thành viên có thể bị chi phối bởi lợi ích và quyết định của các quốc gia khác. Đây là một thách thức mà BRICS cần phải đối mặt với tư cách là một nhóm.

Việc Indonesia tiềm năng gia nhập BRICS phù hợp với chính sách đối ngoại “tự do và tích cực” của nước nàyˮ.

Quyết định gia nhập BRICS của Indonesia thể hiện chính sách đối ngoại tự do và tích cực, không có nghĩa là đứng về một phe cụ thể mà là tích cực tham gia vào tất cả các diễn đàn. Sự tiến hóa của trật tự thế giới chủ yếu phụ thuộc vào vai trò của các quốc gia vượt ra khỏi biên giới và cách tiếp cận của họ đối với quản trị toàn cầu. Giữa sự đa dạng của các lợi ích chính trị và ý thức hệ, mỗi quốc gia được khuyến khích trở thành một quốc gia chủ động. Thực tế này cũng đánh dấu một sự chuyển dịch từ trật tự đơn cực sang đa cực trong trật tự toàn cầu mới. Điều này tương đồng với các nguyên tắc cơ bản của ngoại giao Indonesia, cụ thể là chính sách “tự do và tích cực” và không liên kết, vốn có gốc rễ lịch sử sâu sắc. Lịch sử ghi nhận rằng Indonesia đã thực hiện chính sách đa cực, chẳng hạn như khi khởi xướng Hội nghị Á-Phi và ASEAN. Vì vậy, Indonesia cần thích nghi với điều kiện này. Indonesia cũng cần nhạy bén hơn vì trật tự thế giới sẽ phụ thuộc và chịu ảnh hưởng bởi ba yếu tố chính: yếu tố chính trị-kinh tế, quyền lực, và các thể chế. Các yếu tố quyền lực này bị ảnh hưởng bởi sự cân bằng giữa các cường quốc toàn cầu như Mỹ, Trung Quốc và Nga, cũng như khả năng của các cường quốc mới như Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ và Brazil trong việc củng cố ảnh hưởng và trở thành các trung tâm quyền lực hoặc cực độc lập trong cán cân quyền lực toàn cầu mới.

Đồng thời, các quan hệ liên quốc gia này có những tác động trong việc hình thành các liên minh mới và trở thành các yếu tố thể chế. Các yếu tố thể chế này bao gồm khả năng của các cường quốc phi phương Tây lớn trong việc làm nền tảng thể chế cho một trật tự thế giới mới giữa các quốc gia thuộc “đa số toàn cầu” và khả năng của các nhà lãnh đạo ưu tú của các cường quốc toàn cầu đạt được đồng thuận về một khuôn khổ thể chế mới. Tương lai của thế giới sẽ thay đổi với sự gia tăng ý nghĩa của việc tham gia và đại diện của các quốc gia đang phát triển và các cường quốc kinh tế mới nổi trong các tổ chức quốc tế, cũng như sự đóng góp của họ vào sự phát triển kinh tế toàn cầu. Cơ hội độc đáo của Indonesia với BRICS nhấn mạnh cách nước này có thể điều hướng trật tự đa cực mới trong khi vẫn giữ được các giá trị phi liên kết và dân chủ. Theo tác giả, Indonesia có thể trở thành một nhà lãnh đạo mạnh mẽ với nền kinh tế vững chắc trong ASEAN bằng cách gia nhập BRICS. Khi cân nhắc tham gia BRICS, Indonesia đứng trước ngã rẽ quan trọng, nơi việc hợp tác với các cường quốc mới nổi có thể mở ra tăng trưởng mới, đồng thời thách thức các nguyên tắc ngoại giao truyền thống, đảm bảo lợi ích công cộng và tăng cường hợp tác toàn cầu.

Theo NGHIENCUUCHIENLUOC.ORG

Tags: Nghiên cứu quốc tế, BRICS, Indonesia