⠀
‘Bàn tay vô hình’ của Adam Smith và kinh tế Việt Nam
Rõ ràng là đã có một “bàn tay vô hình” làm nhiệm vụ điều phối, cung ứng một nguồn thu nhập khác ngoài lương của công chức nên họ mới thể sống được, sống khỏe, sống không phải lo chén cơm manh áo như đại bộ phận người dân đang phải đối mặt…
Theo Adam Smith, nhà kinh tế học thế kỷ XVIII thì có một “bàn tay vô hình” thúc đẩy sự vận hành của nền kinh tế thị trường theo quy luật cung cầu và quy luật giá trị, biến những tính toán riêng về lợi ích của từng người thành những lợi ích chung cho xã hội.
Cuộc sống con người tùy mức sống văn minh sẽ có nhưng nhu cầu vật chất khác nhau. Mức sống càng cao, yêu cầu vật chất từ ăn no mặc ấm đã nâng lên ăn ngon mặc đẹp. Nhu cầu về cuộc sống tinh thần, tâm lý, được tôn trọng, được phục vụ cũng đòi hỏi những sản phẩm tinh thần mới, do đó mà sản phẩm hàng hỏa và dịch vụ phát triển không ngừng. Khi số lượng yêu cầu của một loại sản phẩm (vật chất hay tinh thần) lớn đến một mức độ nào đó thì sẽ tạo ra thị trường của sản phẩm ấy, nghĩa là có người mua, người bán, và bàn tay vô hình của nền kinh tế thị trường sẽ làm nhiệm vụ điều hòa. Số lượng, chất lượng, giá cả sản phẩm sẽ được đưa từ chỗ thừa đến chỗ thiếu, thúc đẩy một sản phẩm mới có ưu thế, có ích lợi hơn ra đời và loại bỏ sản phẩm lạc hậu, kém giá trị ra khỏi thương trường. Hoạt động của bàn tay vô hình thật là vô tư.
Tuy nhiên, vì vô tư nên bàn tay vô hình cũng dễ bị lợi dụng. Người ta đã tạo ra những trạng thái giả tạo, bằng nhưng hiện tượng thiếu hụt hàng hóa tại một thời điểm, một địa phương nào đó, làm cho giá cả gia tăng đề trục lợi hoặc dùng những biện pháp hành chính ngăn cản những dòng hàng hóa vận hành theo quy luật cung cầu, làm cho giá cả biến động, thị trường bị méo dạng, hay đặt ra chính sách đối xử bất bình đẳng đối với mặt hàng, nguồn gốc xuất xử, đối tượng tham gia… Như vậy bàn tay vô hình sẽ bị lừa, sẽ vận hành một cách khập khễnh, từ đó một yêu cầu vô cùng chính đáng đặt ra là Nhà nước phải tham gia vào thị trường với mục tiêu là: gỡ bỏ rào cản, loại bỏ những yếu tố làm biến dạng thị trường, hướng dẫn sản xuất.
Từ khithực hiện đường lối đổi mới, chúng ta đã từng bước phục hồi nền kinh tề thị trường. Nhà nước đã từ đổi mới về mục đích cơ cấu và phương pháp vận hành dễ phù hợp với nền kinh tế thị trường ấy. Do đó mà đời sống xã hội đã có một bước tiến khá dài, đại bộ phận nhân dân từ chỗ thiếu ăn, thiếu mặc đang bước vào ngưỡng cửa ăn ngon mặc đẹp. Tuy nhiên, nếu so sánh với các nước chung quanh, thì khoảng cách tụt hậu chưa thể rút ngắn, điều này khiến chúng ta phải có những bước cải cách mới để tạo động lực mới, gia tăng tốc độ tăng trưởng cho nền kinh tế của chúng ta.
Theo ý kiến một số nhà đầu tư có mặt tại Việt Nam nhiều năm nay, thì tiền lương lao động thấp không hẳn là một ưu thế của nền kinh tế Việt Nam bởi lương thấp đi đôi với năng suất lao động thấp, điều ấy không còn ý nghĩa gì nữa về mặt kinh tế, trong khi có thể còn làm hại về mặt xã hội. Người lao động thu nhập thấp thì sẽ không đủ sống, như vậy họ sẽ khó hoàn thành nhiệm vụ được giao theo pháp luật hay hợp đồng tương ứng với chức năng, nhiệm vụ của họ.
Điều này xưa nay các nhà đầu tư không dám có ý kiến với Nhà nước chúng ta nhưng rõ ràng chế độ tiền lương cán bộ nhà nước quá thấp đã ảnh hưởng đến nhiệm vụ, chức năng, thái độ làm việc của họ, nhất là trong xử lý các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp trong cũng như ngoài nước. Biểu hiện cụ thể của tình hình này là thủ tục nhiêu khê, rườm rà, một số văn bản pháp lý không rõ ràng, cách áp dụng và giải thích luật lệ mỗi nơi mỗi khác, làm cho doanh nghiệp phải đương đầu với các yếu tố:
– Rủi ro cao trong mọi tình huống
– Thời gian quay vòng vốn chậm
– Chi phí vô hình tăng
– Giá thành trên một đơn vị sản phẩm năm sau cao hơn năm trước, đưa đến tình trạng không thể cạnh tranh được với hàng hoá nước ngoài.
Chế độ tiền lương của cán bộ Nhà nước thấp tưởng chừng như không liên can gì với giá thành sản phẩm hàng hoá, nhưng suy cho cùng thì sẽ thấy khi “sản phẩm công” mà Nhà nước cung ứng cho doanh nghiệp có chất lượng kém thì sẽ tạo ra biết bao gánh nặng như đã nêu trên.
Liệu có ai tin rằng cán bộ chúng ta thật sống với đồng lương “hình thức” đó không? Rõ ràng là không, vì người ta thừa biết cuộc sống của cán bộ Nhà nước luôn luôn trên mức trung bình của người dân trong tất cả mã vùng của đất nước. Như vậy tất nhiên họ phải nhờ vào nguồn thu nhập khác ngoài lương để giữ được mức sống đang có. Thế thì nguồn thu nhập đó từ đâu đến, trong khi về hình thức họ không tham gia hoạt động dịch vụ SXKD. Rõ ràng là đã có một “bàn tay vô hình” làm nhiệm vụ điều phối, cung ứng một nguồn thu nhập khác ngoài lương của công chức nên họ mới có thể sống được, sống khỏe, sống không phải lo chén cơm manh áo như đại bộ phận người dân đang phải đối mặt.
Khổ nỗi “bàn tay vô hình” này lại biến cái lợi ích chung thành cái riêng. Đương nhiên, nguồn thu nhập do “bàn tay vô hình” này đưa đến vô cùng phức tạp, đa dạng, có chất lượng, số lượng và đạo lý khác nhau. Chỉ riêng xét ớ góc độ đạo lý thôi thì chúng ta cũng có thấy những mức nhận thức khác nhau:
– Bị xúc phạm, nhưng bất khả kháng.
– Quyền biến nhất thời để sống và làm việc.
– Xem như một sự cân đối bù trừ với những điều mà đáng lý ra một chế độ tiền lương phải thực hiện đầy đủ, nhưng Nhà nước chưa làm được.
– Cũng là một sự trả công của xã hội cho công sức của mình đã bỏ ra.
– Cũng là một thu nhập do công sức của mình tạo ra.
– Là một cơ hội làm ăn mà nếu mình không làm thì người khác cũng làm.
– Xem đây là con đường ngắn nhất để đầu tư cho cuộc đời nên phải nắm thời cơ khai thác triệt để.
– Phải nhanh tay lẹ chân, đánh nhanh đánh bạo kẻo trễ.
Sự xuất hiện của “bàn tay vô hình” thứ hai bên cạnh bàn tay vô hình của nền kinh tế thị trường dễ làm cho sự vận hành của nền kinh tế, cũng như việc điều hành bộ máy Nhà nước của chúng ta không còn khách quan, thậm chí trong nhiều trường hợp thiếu trong sáng. Khi ấy bàn tay vô hình trở thành bàn tay “ma quái” gây tai họa cho đất nước qua các hành vi tham ô, lãng phí.
Tuy nhiên, cũng có người cho rằng, nền kinh tề chúng ta không có khả năng cung cấp một mức lương đủ sống cho công chức Nhà nước. Điều này không đúng, vì nguồn tiền mà bàn tay “ma quái” đó sử dụng thật sự là nằm trong nền kinh tế của chúng ta đó thôi. Chỉ có điều là ta chưa thật sự quyết tâm thực hiện cải cách thế chế quản lý Nhà nước, tinh giản bộ máy hành chính và loại bớt những người ăn lương vô công rồi nghề, để vừa đỡ nhiễu nhương cho dân, đồng thời tiết kiệm được nguồn tài chính Nhà nước. Có như vậy sẽ thừa khả năng tăng lương cho những cán bộ có năng lực, cần mẫn, làm như vậy sẽ vô hiệu hóa bàn tay vô hình thứ hai. Còn nếu ta vấn tiếp tục duy trì tình trạng dửng dưng với lương “hình thức” như lâu nay thì đó là cơ hội cho bàn tay ma quái vùng vẫy vô tư giữa bao nhiêu cái khó khăn của đời sống kinh tế xã hội đất nước.
Theo PHAN TRÁNH DƯỠNG / DOANH NHÂN SÀI GÒN
