⠀
Đúng luật thì không hợp lý, hợp lý thì không đúng luật…
Trong một xã hội vận hành trôi chảy, khoa học, cái đúng phải được song hành với sự hợp lý, nhưng tôi lại quan sát thấy có sự khác nhau nhất định giữa đúng và hợp lý trong thực tế hiện nay.
Tác giả: Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội.
Đến dự cuộc họp tại Bảo tàng Hà Nội nhưng sự kiện bị hoãn, tôi loay hoay tìm quán cafe để ngồi nghỉ một chút trong ngày nắng nóng. Khuôn viên bảo tàng rộng, đẹp nhưng không có không gian dành cho cafe giải khát.
Trả lời thắc mắc của tôi, những người quản lý ở đây cho biết, từ khi có Nghị định 151/2017 quy định chi tiết một số điều của Luật quản lý, sử dụng tài sản công, thì việc kinh doanh giải khát của bảo tàng không thực hiện được, do có quá nhiều vướng mắc về thủ tục.
Thực tế này là một trong số những vấn đề cần tháo gỡ theo kết luận của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ tại Hội thảo Thể chế, chính sách và nguồn lực cho phát triển văn hóa: “Các nguồn lực xã hội cho văn hóa chưa được khơi thông do nhiều nguyên nhân, nhất là về thể chế và chính sách”.
Tôi đã đi nhiều bảo tàng trên thế giới như Louvre, Bảo tàng Anh, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Mỹ… Sức thu hút của những bảo tàng này nằm ở khả năng tạo ra một không gian công cộng sáng tạo, đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách tham quan, trong đó lấy các bộ sưu tập hiện vật làm trung tâm, đồng thời cung cấp các dịch vụ bổ trợ như cửa hàng lưu niệm, không gian thư giãn, tạo thuận lợi cho hoạt động của khách.
Khách tham quan đến với bảo tàng vì nhiều lý do và nhu cầu khác nhau. Nói như vậy không có nghĩa bảo tàng phải đáp ứng mọi nhu cầu của du khách. Nhưng nếu không lấy nhu cầu của khách tham quan làm trung tâm, từ đó tính tới khả năng cung cấp dịch vụ phù hợp, thì thiết chế này sẽ không hoạt động hiệu quả.
Dù việc bán hàng giải khát, quà lưu niệm không phải là mục đích chính của bảo tàng, nó vẫn tạo ra lợi ích kép: người kinh doanh có thêm nguồn thu, khách tham quan được đáp ứng nhu cầu nghỉ chân, thư giãn.
Mở một quán café, một cửa hàng lưu niệm trong bảo tàng đã vướng mắc, khó khăn như vậy, thì những cơ chế hợp tác công – tư khác sẽ khó triển khai hơn nhiều. Bảo tàng không chỉ là thiết chế văn hóa có chức năng sưu tầm, bảo quản, nghiên cứu, trưng bày, giới thiệu di sản văn hóa, bằng chứng vật chất về thiên nhiên, con người và môi trường sống, nhằm phục vụ nhu cầu nghiên cứu, học tập và giáo dục của người dân, mà còn là không gian sáng tạo. Để trở thành một không gian sáng tạo, bảo tàng cần phải có nhiều hoạt động khác nhau. Chẳng hạn tạo ra môi trường thân thiện và sáng tạo phục vụ trưng bày cho các nghệ sĩ, nhà thiết kế; hợp tác với các doanh nghiệp và cộng đồng khác để tổ chức sự kiện, thúc đẩy sự sáng tạo và trao đổi ý tưởng… Tất cả hoạt động này nếu muốn diễn ra thường xuyên, hiệu quả đều cần có sự thông thoáng trong quy định của Nhà nước, đặc biệt là đối với các văn bản về quản lý, sử dụng tài sản công hay hợp tác công – tư.
Nghị định 151/2017 không cấm các tổ chức văn hóa, nghệ thuật nói chung, bảo tàng nói riêng liên doanh, liên kết. Nhưng do có quá nhiều điều kiện đi kèm, trong đó có rất nhiều điều kiện không khả thi hay khó thực hiện như định giá đất, xác định thương hiệu, định giá tài sản (có những hiện vật, cổ vật vô giá), từ khi văn bản này được ban hành, các hoạt động liên doanh, liên kết hầu như bị tê liệt. Điều này dẫn đến hệ quả: tài nguyên công bị bỏ không, lãng phí, các tổ chức văn hóa, nghệ thuật vừa không có doanh thu tăng thêm, vừa thiếu hoạt động thu hút du khách. Vòng xoáy của sự luẩn quẩn lặp lại: không có hoạt động – không có khách – không hoạt động.
Câu chuyện này không chỉ xảy ra với riêng Bảo tàng Hà Nội, mà còn đúng với nhiều thiết chế văn hóa khác trên cả nước.
Trong một xã hội vận hành trôi chảy, khoa học, cái đúng phải được song hành với sự hợp lý, nhưng tôi lại quan sát thấy có sự khác nhau nhất định giữa đúng và hợp lý trong thực tế hiện nay. Ví dụ, nếu làm đúng luật, tức là theo đúng Nghị định 151/2017 thì có quá nhiều thủ tục, điều kiện rắc rối tới mức không khả thi, không hợp lý so với thực tế hoạt động của các thiết chế văn hóa. Còn nếu xử lý theo kiểu linh hoạt, hợp lý với đòi hỏi thực tiễn cuộc sống thì lại không đúng luật. Trong bối cảnh hiện nay, khi ai cũng sợ làm sai quy định của pháp luật, “thà đứng trước hội đồng kỷ luật còn hơn đứng trước hội đồng xét xử”, thì tính sáng tạo, linh hoạt để phù hợp với sự đa dạng của cuộc sống và nền kinh tế thị trường cũng bị thui chột theo.
Cách tốt nhất là làm sao cho cái đúng và cái hợp lý song hành với nhau. Tôi ủng hộ cách Bộ Tài chính đang tiến hành sửa đổi Nghị định 151/2017 theo hướng phù hợp hơn với thực tiễn cuộc sống. Trong đó, chắc chắn những đặc điểm riêng của các thiết chế văn hóa phải được xem xét một cách cẩn trọng.
Điều quan trọng của việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến văn hóa là tạo được hành lang pháp lý để tổ chức và triển khai thuận lợi, phát huy tối đa năng lực sáng tạo, sự đa dạng của văn hóa, tạo điều kiện hội nhập quốc tế, đồng thời giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn, phát triển văn hóa với hợp tác kinh tế.
Theo VNEXPRESS
