Về trào lưu nghệ thuật Đương đại – Contemporary Art

Từ trước giờ người ta vẫn có môt ý tưởng rằng nghệ sĩ là tác giả duy nhất của tác phẩm. Với sự phát triển của nghệ thuật Đương đại, khán giả đã trở thành một phần không thể thiếu trong việc tạo ra ý nghĩa và những suy nghĩ về tác phẩm.

Jeff Koons, Lady Gaga – Gazing Ball.

Nghệ thuật Đương đại là gì?

Nghệ thuật Đương đại, trong mọi trường hợp, được định nghĩa là “Tác phẩm nghệ thuật đã, đang và tiếp tục được tạo nên trong suốt cuộc đời chúng ta”. Nghe khá đơn giản, phải không?

Vâng, nếu đơn giản thế, làm sao chúng ta có thể giải thích được việc không một định nghĩa nghệ thuật nào, không một trường phái nghệ thuật nào mà lại vừa gây bối rối, lại vừa rõ ràng, thẳng thừng như nghệ thuật Đương đại (Contemporary Art)? Thuật ngữ này, ngay cái từ đầu tiên của nó – Đương đại – đã đòi hỏi phải tuân thủ và hiểu ngay đó là cái gì, không cần hỏi. Chỉ có Chúa mới tha cho bạn nếu còn hỏi thế, vì khi đó có thể bạn sẽ bị coi là không thuộc về những gì (đương đại) đang diễn ra. Ấy thế mà, tôi không ngại hỏi, nghệ thuật Đương đại là gì và làm cách nào để định nghĩ nó, ngày hôm nay?

Yayoi Kusama, Cầu nguyện với tất cả tình yêu cho hoa tulip.

Nghệ thuật Hiện đại

Trong tiếng Anh, “Modern” (hiện đại) và ” Contemporary” (đương đại) là những từ đồng nghĩa. Không may, trong thế giới nghệ thuật, hai thuật ngữ này diễn tả hai thời điểm sáng tạo khác nhau, hai lối tiếp cận khác nhau với việc làm nghệ thuật và chức năng của nghệ thuật, và thường là chúng tạo ra sự nhầm lẫn to nhất. Để hiểu về loại hình nghệ thuật Đương đại, đầu tiên chúng ta cần hiểu sự khác biệt giữa hai cách gọi Hiện đại và Đương đại trong nghệ thuật.

Thuật ngữ nghệ thuật Hiện đại thường gắn với nghệ thuật được thực hiện trong khoảng thời gian từ 1860s tới 1970s. Nghệ thuật được làm trong giai đoạn này đề cao sự thử nghiệm và đặt các truyền thống của quá khứ sang một bên. Thử nghiệm với những chất liệu tạo hình khác nhau và các cách nhìn nghệ thuật khác nhau, chức năng của nghệ thuật Hiện đại là tiến ra khỏi việc tự sự – đặc điểm của các nghệ thuật truyền thống – hướng tới trừu tượng.

Sự tự do mới được phát hiện này, phương thức dựa vào những quan sát nội tâm đầy tính cách mạng này, cùng với sự thể hiện của những viễn tượng như thế, đã đóng nên dấu son ảnh hưởng lớn nhất của nghệ thuật Hiện đại. Điều này không chỉ phản ánh một sự chuyển động hướng tới phi biểu hình (non-figuration), mà còn ảnh hưởng tới việc tiếp cận đời thực, tiếp cận những vấn đề xã hội và những hình ảnh của đời sống hiện đại.

Tác phẩm đương đại tại Bảo tàng Nghệ thuật Broad.

Đứt đoạn

Đối với nhiều người, giai đoạn cắt ngang hay chấm hết của Nghệ thuật Hiện đại là vào những năm 1970s và với sự ra đời của thuật ngữ Hậu hiện đại. Về cuối thế kỷ 20, với sự phát triển của công nghệ, chúng ta thấy sự nổi lên của Video Art và Nghệ thuật trình diễn, với sự thử nghiệm và tiếp đoạt từ nhiều nguồn, nhiều lĩnh vực. Đồng thời, chúng ta cũng thấy rộ lên lý thuyết và nghiên cứu triết học về thuật ngữ Hậu hiện đại, về sự thống trị của thì hiện tại, nơi mà sự tập trung là vào thứ mà ta có trước mặt, và thứ đó đòi hỏi ta phải có kiến thức về những xu hướng mới nhất. Giờ là lúc mà mọi thứ bắt đầu dựng lên, hình thành nên cái nghệ thuật Đương đại muôn mặt và hầm bà lằn này.

Bị ảnh hưởng bởi những ý tưởng hậu hiện đại, rằng mọi thứ cùng lúc vừa được phân mảnh vừa là một khối toàn vẹn, việc truy vấn từng định nghĩa đã tạo nên tư tưởng chủ đạo phía sau loại hình nghệ thuật Đương đại. Với sự đa dạng, với bản chất là thách thức, những tác phẩm Nghệ thuật Đương đại, bằng sự kết hợp năng động các chất liệu, phương pháp, ý niệm, và chủ đề, đã thách thức lại truyền thống và bất tuân định nghĩa dễ dãi. Nghệ sĩ khai thác các ý tưởng, ý niệm, các vấn đề và cách thực hành của quá khứ, với mục đích để hiểu thì hiện tại và nhìn trước thì tương lai. Chính vì sự đa dạng về phương thức tiếp cận này mà nghệ thuật Đương đại thường bị coi là thiếu một nguyên tắc, một ý thức hệ, hay một nhãn (label) có tổ chức và thống nhất, cùng lúc nó lại quá thẳng thừng đến nỗi công chúng bị bỏ rơi, ngẩn ngơ không hiểu mình có bị bỏ sót cái gì không.

Lutz Bacher, Cái bóng của con ngựa.

Thế nào là một chủ đề của nghệ thuật Đương đại?

Từ trước giờ người ta vẫn có môt ý tưởng rằng nghệ sĩ là tác giả duy nhất của tác phẩm. Với sự phát triển của nghệ thuật Đương đại, khán giả đã trở thành một phần không thể thiếu trong việc tạo ra ý nghĩa và những suy nghĩ về tác phẩm. Quá trình này trở nên quan trọng và sự đa dạng của các cách tiếp cận giúp hình thành nên những thể loại khác nhau trong cùng một thể loại. Sự đào thoát này, khỏi một định nghĩa thống trị, chỉ làm mạnh thêm tinh thần hậu hiện đại. Khi so sánh với một trong những phong trào nhiều ảnh hưởng và có tính thống lĩnh của nghệ thuật hiện đại là trường phái Biểu hiện Trừu tượng (Abstract Expressionism), nghệ thuật Đương đại dường như thiếu mất cái ý niệm và lối thể hiện được sẻ chia ấy, do cái thời mà nghệ thuật Đương đại được tại ra là cái thời của miên man những câu hỏi, những tái định giá, và thể nghiệm. Sự thử nghiệm này không chừa cái gì. Mọi thứ đều được trưng dụng và mọi thứ đều có thể là Nghệ thuật.

Do tất cả những điều này, chủ đề của các tác phẩm đương đại, được theo sau bởi trào lưu của thời điểm (nó ra đời), đã tự mình tạo nên xu hướng của chính thời điểm ấy, và trước hết luôn luôn gắng mở rộng (biên độ) ý tưởng về cái gì có thể được coi là nghệ thuật. Chủ đề của những tác phẩm như thế, thường là phản ánh những vấn đề nóng bỏng của xã hội đương đại, với mục đích tái định nghĩa thế giới và các giá trị vẫn được chấp nhận.

Tác phẩm của Pierre Huyghe sử dụng một chú chó sống.

Cuối cùng…

Thế chúng ta làm gì bây giờ? Nếu có một cảm giác nào đó rằng thiếu một định nghĩa làm chủ, và sự đa dạng trong cách tiếp cận nghệ thuật là vô hạn, vậy làm sao để hiểu được sự khác biệt giữa nghệ thuật Hiện đại và Đương đại?

Dường như một trong những khác biệt lớn nhất giữa hai loại này là đây: nghệ thuật Hiện đại tham chiếu quá khứ, và từ tham chiếu đó, tiếp đoạt đó, nó cố gắng để hiểu được thời hiện tại. Nghệ thuật Đương đại cũng có mục đích hiểu cho được hiện tại, nhưng bản thân hiện tại ấy nay đã bị “giải phân” và thay hình đổi dạng. Trong khung cảnh này, các tác phầm được làm ra cũng chỉ có thể nói tới sự bao la của đa dạng lựa chọn, và vì thể loại này (nghệ thuật Đương đại) đòi hỏi người tác phải ý thức được về thế giới xung quanh, những vấn đề được đặt ra cùng hệt như gió: chúng có đó và chúng ảnh hưởng cách chúng ta nhìn và liên hệ với thế giới, nhưng chỉ phút sau thôi, có thứ gì đó mới mẻ lại ập đến, và trọng tâm đã bị dời đổi mất rồi.

Theo SOI.TODAY

Tags: Trào lưu nghệ thuật