Pablo Neruda – nhà thơ vĩ đại của hiện thực

Pablo Neruda đã đi từ trường phái biểu tượng sang siêu thực và cuối cùng trở thành hiện thực, là nhà thơ nhập cuộc, nhà thơ chiến đấu…

Pablo Neruda (1904-1973) là bút danh của Ricardo Eliecer Neftalí Reyes Basoalto – tác gia và chính trị gia người Chilê, giải Nobel Văn học 1971.

Sinh ngày 12/7/1904 tại thị trấn Parral, miền nam Chilê. Ông học tiếng Pháp và Giáo dục học, rồi dạy tiếng Pháp, làm nhà ngoại giao, đi rất nhiều nơi trên thế giới; là một trong những nhân vật quan trọng trong chính quyền Chile. Năm 1927 ông làm lãnh sự Chilê ở Burma (nay là Myanmar), năm 1932 ở Argentina, năm 1934 ở Tây Ban Nha. Năm 1945 được bầu vào Thượng nghị viện, nhưng mấy năm sau bị buộc tội phản quốc và phải trốn sang Mexico vì đã công khai phê phán chính phủ đương nhiệm. Năm 1970 ông về nước ra tranh cử Tổng thống, là bạn và người ủng hộ nhiệt thành của tổng thống S. Agende.

Pablo Neruda bắt đầu sự nghiệp văn chương từ rất sớm; hai mươi tuổi ông xuất bản tập thơ Hai mươi bài thơ tình và một bài thơ tuyệt vọng, là tập thơ bán chạy nhất ở Chile, làm cho ông trở thành một trong những nhà thơ trẻ nổi danh nhất ở Mỹ Latinh. Tập thơ Bài ca chung gồm 340 bài thơ được coi là kiệt tác đỉnh cao trong sự nghiệp sáng tác của ông. P. Neruda đã đi từ trường phái biểu tượng sang siêu thực và cuối cùng trở thành hiện thực, là nhà thơ nhập cuộc, nhà thơ chiến đấu, ảnh hưởng của thơ ông đối với các dân tộc nói tiếng Tây Ban Nha là rất lớn. Năm 1971 ông được trao giải Nobel vì những lời thơ phản kháng vang khắp thế giới, có một trí tưởng tượng mãnh liệt và chất trữ tình tế nhị. Ông được coi là một trong những nhà thơ hàng đầu của thế kỉ XX. Thơ ông được dịch nhiều và được yêu thích ở Việt Nam. P. Neruda mất ngày 23-9-1973 tại thủ đô Santiago.

Tác phẩm:

– Bài ca ngày hội (La cancion de la fiesta, 1921), thơ
– Hoàng hôn (Crepusculario, 1923), thơ
– Hai mươi bài thơ tình và một bài thơ tuyệt vọng (Viente poemas de amor y una canciún desesperada, 1924), thơ
– Sự mạo hiểm của con người bất tử (Tentativa del hombre in finito, 1926), thơ.
– Trú ngụ trên trái đất (Residencia en la tierra, tập 1, 1933, tập 2, 1935), thơ
– Tây Ban Nha trong tim (Espana en el corazon, 1937), thơ.
– Bài ca Stalingrad (Canto Stalingrado, 1942), thơ.
– Bài ca chung của Chile (Canto general de Chile, 1939), chùm thơ sử thi.
– Bài ca chung (Canto general, 1950), thơ.
– Chùm nho và những ngọn gió (La uvas y el viento, 1954), thơ.
– Bài ca khởi thủy (Odas elementales, 1954_1959), thơ, 3 tập
– Bài ca chiến công (Canción de gesta, 1960), thơ.
– Đi biển và trở về (Na vegacionesy regresos, 1959), thơ.
– Một trăm bài sonnnê tình yêu (Cien sonetos de amur, 1960), thơ.
– Những viên ngọc Chile (Les piedras de Chile, 1960), thơ.
– Những bài ca nghi lễ (Cantos ceremoniales, 1961), thơ.
– Đài kỉ niệm của Isla Negra (Memorial de Isla Negra, 1964), thơ
– Biển cả và tiếng chuông (El mar y las campanas, 1973), thơ.
– Trái tim vàng (El corazon amarillo, 1974), thơ.

Một số bài thơ của Pablo Neruda

Đôi tay em (Người dịch: Vũ Hoàng Linh)

Khi đôi tay em bay đến tay anh
em yêu, chúng mang lại gì cho anh trong giây lát?
Sao chúng dừng lại
ở đôi môi anh, bất chợt,
sao anh biết chúng,
như đã có lần,
anh chạm vào chúng,
như thể, trước khi tồn tại,
chúng đã đến
chạm vào trán anh, hông anh?

Mềm mại đôi tay em
bay qua thời gian,
trên biển và trên khói,
bay trên Mùa Xuân,
Và khi em đặt
tay em trên ngực anh
anh biết tới đôi cánh
chim bồ câu vàng óng,
anh biết tới đất sét,
và màu của lúa mạch.

Những năm tháng đời anh
trôi qua trong tìm kiếm,
anh leo những bậc thang,
vượt những mỏm đá,
những đoàn tàu xô anh về phía trước
những miền nước vẫy gọi anh
trên bề mặt những quả nho
dường như anh chạm vào em.
Và như thể đột nhiên,
rừng cây chạm vào em,
cây hạnh nhân nhắc đến
sự mềm mại thầm kín của em,
cho tới khi đôi tay em
khép lại trên ngực anh,
như đôi cánh
kết thúc chuyến bay của mình

____________________________________________

Ở Việt Nam (Người dịch: Nguyễn Viết Thắng)

Ai đã gây nên chiến tranh?
Từ ngày hôm kia tôi đã nghe thấy nó.

Và tôi sợ.

Chiến tranh vang rền
tựa như đá ném vào tường
như tiếng sấm cùng với máu
như đang chết dần cả núi non.

Thế giới này
tạo ra không phải tôi.
Và không phải bạn.
Thế giới có từ xưa rồi.
Ai đe dọa cuộc đời móng nhọn?
Ai kề dao bên cổ cuộc đời?
Thế giới này chỉ sinh ra, có phải?
Còn ai đi chém giết vì điều này?
người đi xe đạp vô cùng sợ hãi
và vị kiến trúc sư.

Người mẹ nuôi đứa con thơ
trong đất bùn ẩn giấu
người mẹ ngủ trong hang
còn chiến tranh lan tràn
bằng lửa cháy
và những người chết ở đấy
là người mẹ cùng với đứa con.

Họ đã chết trong bùn.

Ôi đau thương!
và kế từ dạo ấy
đến bây giờ họ vẫn sống trong bùn.
Họ bắn súng và hát lên. Lạy Chúa tôi
giá mà nói cho bạn biết điều này
trước khi sáng tạo ra thế giới
giá mà, dù chỉ là lời nói nhỏ bên tai
rằng những người thân yêu nhất của bạn trên đời
cần phải chết khổ đau như vậy
không bao giờ biết được tại vì đâu?!
Chính những kẻ giết người này
sẽ đến giết tôi và bạn
chính những kẻ giết người này
sẽ đến đây đốt bạn và tôi
những kẻ phiêu lưu mạo hiểm hay cười
những kẻ huyênh hoang, rối rắm
sẽ bay đến đây
hủy diệt thế giới này.

Chúng đã bỏ lại trên đồng
máu của mẹ, cha, của những đứa con
bạn hãy đi tìm trong đó
xương và máu của mình
lẫn trong bùn đất của Việt Nam.
Bạn hãy tìm giữa đống xương người lạ
bị thiêu cháy, bây giờ chẳng của riêng ai
của tất cả mọi người
của chúng ta – của tôi và bạn
bạn hãy đi tìm
trong cái chết này cái chết của mình
bởi những kẻ giết người rồi sẽ săn lùng bạn
mang đến cho bạn cái chết trong bùn.

____________________________________________

Tụng ca con mèo (Người dịch: Đình Linh)

Những con thú
chưa hoàn hảo,
dài đuôi, âu sầu
đầu óc.
Từ từ chúng
tự hình thành,
trở thành phong cảnh,
lấy được đốm, vẻ duyên dáng, khả năng bay.
Con mèo,
chỉ mèo
hiện ra tròn vẹn
và hãnh diện:
nó sinh ra hoàn toàn hoàn thành,
đi một mình và biết mình muốn gì.

Con người muốn là cá hay chim,
con rắn muốn được cặp cánh,
con chó là một sư tử lạc đường,
kỹ sư muốn thành nhà thơ,
con ruồi tập sự con nhạn,
nhà thơ ráng bắt chước ruồi,
nhưng con mèo
chỉ muốn là mèo
từ râu tới đuôi,
từ cảm xúc đến chuột sống,
từ đêm đến cặp mắt vàng.

Không một gì
như nó,
mặt trăng hay đoá hoa
không được
cơ cấu đó:
nó độc nhất
như mặt trời hay hòn ngọc topaz,
và dáng vóc linh hoạt
rắn chắc và mảnh khảnh y như
đường viền của mũi thuyền.
Cặp mắt màu vàng của nó
chỉ chừa
một kẽ
để nhét những bạc cắc của đêm.

Ôi hoàng đế
nho nhỏ không địa cầu,
kẻ chinh phục không quốc gia,
cọp tí hon trong phòng khách, thiên hoàng
sultan vào ngày cưới
với những lát gạch gợi tình,
phong vị tình yêu
mày sở hữu
khi đi ngang
hay làm dáng, đặt
bốn bàn chân dịu dàng
lên sàn nhà,
ngửi ngửi,
nghi ngờ
tất cả trên thế gian,
vì tất cả
đều dơ bẩn
đối với bàn chân tinh khiết của loài mèo.

Ôi thú hoang độc lập
trong nhà, di tích
kiêu căng của đêm,
lười biếng, giỏi thể dục
và hờ hững,
con mèo cực kỳ thâm thúy,
công an chìm
tại những nơi cư trú,
biểu hiệu
của một loại
vải nhung hết hàng,
tuy bảo đảm chẳng gì
bí hiểm
về lề lối của mày,
có lẽ mày chẳng phải là một sự huyền bí,
cả thế giới biết mày và mày còn thuộc về
một người chủ bình thường nhất,
có lẽ ai cũng nghĩ rằng
họ là người quản lý,
là chủ, là chú
của con mèo, là kẻ đồng cảnh,
đồng nghiệp,
môn đồ, là người bạn
của con mèo của họ.
Tôi thì không.
Tôi không hùa theo.
Tôi không biết loài mèo.
Tôi biết tất cả, cuộc đời và những quần đảo của nó,
biển và thành phố không thể lường được,
môn thực vật học,
hậu cung và những quá mức tại đấy,
ưu và khuyết điểm của toán học,
những mạch núi lửa trên thế gian,
cái vỏ hư ảo của con cá sấu,
đức tính ngầm của người chữa lửa,
nguồn lại giống thanh thiên của linh mục,
nhưng tôi không thể hiểu nổi con mèo.
Suy luận của tôi bấp bênh trước sự phớt tỉnh,
trước cặp mắp đầy những con số vàng của nó.

____________________________________________

Nếu em quên anh (Người dịch: Linh Vũ)

Anh muốn em biết
một điều

Em biết đấy:
nếu anh nhìn
vầng trăng trong suốt,
nhành cây màu đỏ,
mà mùa thu chầm chậm đặt bên cửa sổ
nếu anh chạm vào
cạnh lò sưởi,
tro bụi nhẵn nhụi
hay thân củi khẳng khiu,
thì chúng đều đưa anh tới với em
Như thể tất cả những gì tồn tại,
mùi hương, ánh sáng, kim loại
đều là những con thuyền nhỏ
đang rẽ sóng
tới những hòn đảo em
chờ đợi anh.

Nhưng,
nếu bây giờ,
em dần không yêu anh nữa
anh sẽ dần không yêu em.

Và nếu đột nhiên,
em quên mất anh
thì đừng tìm anh, em nhé
lúc đó, anh hẳn đã quên em.

Nếu em nghĩ
những lá cờ phấp phới
vẫy gọi anh suốt cả cuộc đời
thật viễn vông và ngớ ngẩn
Thế rồi em quyết định
để mặc anh tại bến bờ
nơi trái tim anh trú ngụ,
thì em ơi, hãy nhớ
cũng chính ngày đấy, giờ đấy
anh sẽ nhấc đôi tay
và trái tim anh sẽ bỏ đi
tìm tới miền đất khác.

Nhưng nếu như,
mỗi ngày qua
mỗi giờ qua,
em cảm thấy,
số phận trao em cho anh,
và nếu như mỗi ngày,
bằng sự dịu dàng chẳng nguôi ngoai,
lại có một đóa hoa
vươn lên đôi môi em tìm kiếm anh,
thì em yêu, em của anh ơi,
trong anh sẽ luôn là ngọn lửa
chẳng thể nào bị dập tắt hay lãng quên
tình anh sẽ được nuôi bằng tình em, hỡi em yêu dấu

Và chừng nào em còn sống
nó sẽ luôn ở trong tay em
dù cũng chẳng rời tay anh.

____________________________________________

Nếu anh chết (Người dịch: Nguyễn Viết Thắng)

(100 sonnê tình yêu)

Nếu anh chết, thì em nhé, hãy lo
cho anh bằng một nỗi lo cuồng loạn
ánh mắt nhìn về phương Nam hãy ném
miệng hướng mặt trời vang như tiếng ghi ta.

Anh không muốn em cười ít đâu mà.
Em hãy vui – gia tài cho anh đó.
Đừng gọi anh, bởi anh không còn nữa.
Trong thiếu vắng anh như sống ở trong nhà.

Sự vắng mặt của anh – ngôi nhà rất to
xuyên qua tường, em vào nhà có thể
những bức tranh hãy treo như không khí.

Sự vắng mặt của anh – trong suốt ngôi nhà
anh thấy rõ ràng em sống ra sao trong đó
và anh sẽ chết lại nếu như em đau khổ.

____________________________________________

Chờ đợi (Người dịch: Nguyễn Viết Thắng)

Có những ngày hãy còn ở trên đường
những ngày này hãy còn chưa chuẩn bị
như bánh mì, thực phẩm, như chiếc ghế
từ trong xưởng thợ làm ra
có những nhà máy của những ngày xa
nơi những người thợ cân đong, đo đếm
theo từng ý thích mà xây dựng
trong ngày nắng cũng như ngày mưa
và có một lần đến gõ cửa nhà ta
để tặng ta quả cam chín mọng
hoặc từ sau ngưỡng cửa bắn vào ta.

____________________________________________

Hãy lắng nghe tôi (Người dịch: Đào Xuân Quý)

Tôi là người thi sĩ
đi lang thang trong những giàn nho
của đất nước Châu Âu
tôi lang thang trong ngọn gió
trong gió lành Châu Á

Tôi đã nhặt
những cái gì đẹp nhất của cuộc đời
chính bản thân sự sống
tôi đã nhặt sự dịu hiền trên mặt đất
nền hoà bình trắng trong
vâng, trong những bước lang thang
tôi đã nhặt

Miệng tôi đã nâng lên
trong tiếng hát
những cái gì đẹp nhất của trần gian
sự tự do của gió
và hoà bình ở giữa những dây nho

Những con người
như thù ghét lẫn nhau
một đêm tối
vẫn phủ trùm lên họ
và ánh sáng trong đời
chỉ có một mà thôi
thứ ánh sáng đã làm ta tỉnh thức
ánh sáng của cuộc đời

Tôi vào trong những ngôi nhà
họ ngồi ăn lặng lẽ
họ từ nhà máy đi về
họ cười họ khóc
Tất cả đều chẳng khác gì nhau
Và tất cả mọi người
đều ngẩng mặt trông về ánh sáng

Tất cả mọi người đang tìm kiếm
một đường đi
Tất cả mọi người
đều có một cái mồm
Họ đã hát ca
Họ hát ca vươn đến tận mùa xuân

Tất cả
Đấy
vì sao tôi đã nhặt
những con người đẹp nhất
trong gió lành và trong những dây nho
Và giờ đây, xin hãy lắng nghe tôi

____________________________________________

Anh muốn em lặng yên (Người dịch: Vũ Hoàng Linh)

Anh muốn em lặng yên, như em đang vắng mặt
Em nghe thấy tiếng anh từ một nơi xa khuất
Giọng nói của anh chẳng chạm được vào em
Như thể đôi mắt em đã bay xa
Và trên miệng em, một nụ hôn khóa chặt

Khi tâm hồn anh phủ lên trên muôn vật
Em hiện ra, lấp kín bởi hồn anh
Em tựa hồn anh, cánh bướm của giấc mơ
Em giống như hai chữ U sầu.

Anh muốn em lặng yên, như em ở nơi nào thật xa xôi
Có tiếng bướm thì thầm như tiếng bồ câu, như tiếng em than thở
Em sẽ nghe tiếng anh từ một nơi xa lắm
Giọng nói anh không đến được tai em
Hãy để anh đến bên em, trong cõi lặng yên.

Hãy để anh nói với em, nói với lặng yên
Tỏa sáng như ngọn đèn, giản đơn như chiếc nhẫn
Em cũng như đêm, im lìm với muôn vàn sao sáng.
Em lặng lẽ như một vì sao, xa cách, chẳng vẽ vời.

Anh muốn em lặng yên: như thể em vắng mặt
Cách trở và buồn đau như em vừa mới chết
Rồi chỉ một từ, một nụ cười của em cũng đủ
Anh sẽ hạnh phúc, vì em không mãi mãi xa anh

____________________________________________

Trăng (Người dịch: Nguyễn Viết Thắng)

Khi tôi sinh ra mẹ tôi đã qua đời
Nỗi đau thiêng liêng đợi chờ điều tai họa.
Trong cơ thể mẹ một ngôi sao lấp lóa
Tôi sinh ra bằng cái chết của mẹ tôi.
Vây quanh tôi
một dòng sông vô hình
nụ cười của tôi muôn đời che khuất bởi
một nỗi buồn như giọng hát lên.
Mẹ trùm lên bình minh của tôi, mệt mỏi
bằng mùa lá rụng của cuộc đời mình.
Màu vàng của bàn tay mẹ khi hấp hối
giữa hồn tôi thành màu của ánh trăng.
Bởi thế mà cánh đồng buồn bã
tôi nhìn qua khung cửa sổ nhà mình
Mẹ ươm tôi thành bông lúa
còn màu vàng, màu của ánh trăng thanh…

____________________________________________

Tôi sẽ trở lại (Người dịch: Bằng Việt)

Tới một ngày, khi tôi không còn nữa,
Một người bạn đường, dù nam hay nữ,
Sẽ đến tìm tôi ở đây
Tìm giữa đá và biển
Trong ánh sáng của bọt sóng đời đời sôi động.
Hãy đến tìm tôi ở đây,
Tôi sẽ trở về vẹn nguyên, trong sạch,
Dù không môi, không tiếng, không thể thốt ra lời,
Tôi sẽ trở lại làm sức vận chuyển cho trái tim biển cả,
Trái tim dữ dội, hoang sơ…
Ở đây tôi mất đi, ở đây tôi sẽ về trở lại
Cho dù chỉ như tảng đá lặng thinh.

Tổng hợp từ THIVIEN.NET

Tags: Văn học, Pablo Neruda