Nền dân chủ phương Tây nhìn từ vụ thảm sát Charlie Hebdo

Rõ ràng, tự do ngôn luận chỉ mang tính tương đối. Văn hóa xúc phạm và khiêu khích đã đi ngược lại phương thức vận hành của hệ thống dân chủ đích thực.

Nền dân chủ phương Tây nhìn từ vụ thảm sát Charlie Hebdo

Bài viết của tác giả Ian Buruma, Giáo sư Đại học Bard (Mỹ). Ông là tác giả của nhiều công trình nghiên cứu và bài bình luận có tác động lớn về dân chủ, nhân quyền và sự đa dạng xã hội. Năm 2010, ông được chuyên san Foreign Policy đưa vào danh sách 100 trí thức hàng đầu của thế giới.

Năm 2004, nhà làm phim Hà Lan Theo Van Gogh bị một phần tử Hồi giáo cực đoan bắn chết ngay trên đường phố Amsterdam. Cũng giống như các họa sĩ châm biếm của Charlie Hebdo, Van Gogh là một kẻ “chuyên khích bác”, một nghệ sĩ dám phá vỡ mọi điều cấm kỵ và thách thức các chuẩn mực đạo đức.

Khi bài bác Do Thái là một “trọng tội” tại châu Âu sau Thế chiến 2, Van Gogh tung ra những tác phẩm giễu nhại gây sốc về phòng hơi ngạt và trại tập trung. Khi chúng ta được bảo phải tôn trọng đạo Hồi, ông ta chế nhạo Thánh Allah và cả tiên tri Muhammad, giống hệt những gì Charlie Hebdo đã làm.

Theo tôi, một trong những mục đích của Van Gogh hay Charlie Hebdo là thử xem giới hạn về tự do ngôn luận có thể bị kéo căng tới mức nào, cả về pháp lý lẫn xã hội. Rốt cuộc thì bất chấp những tuyên bố có phần lên gân và kích động sau các vụ giết người ghê rợn ở Pháp, tự do ngôn luận không phải là điều tuyệt đối. Thực chất, hầu như mọi quốc gia châu Âu, kể cả Pháp, đều có luật chống các phát ngôn kích động thù hận.

Rõ ràng, tự do ngôn luận chỉ mang tính tương đối. Thẩm phán hay chính trị gia không thể có những phát ngôn như nhà văn hay nghệ sĩ. Có những ngôn từ nếu người Mỹ gốc Phi nói với nhau thì không sao nhưng sẽ “có chuyện” nếu chúng phát ra từ miệng người da trắng. Những quy tắc cơ bản của phép lịch sự đã tạo ra rào cản trong xã hội chống lại việc nói bất cứ điều gì mình muốn.

Dĩ nhiên, trong các xã hội dân chủ lành mạnh phải luôn có không gian tồn tại cho những tiếng nói khác biệt, cho những người dám thách thức các khuôn mẫu có sẵn và bạo lực là cách phản ứng không thể chấp nhận được. Tuy nhiên, đánh đồng Theo Van Gogh hay Charlie Hebdo với “nền dân chủ” và “nền văn minh phương Tây” thì lại quá khiên cưỡng. Nói vậy thì chẳng khác nào tuyên bố al-Qaeda là đại diện cho nền văn minh phương Đông hoặc Hồi giáo. Hoặc nhìn theo góc khác thì văn hóa xúc phạm và khiêu khích đã đi ngược lại phương thức vận hành của hệ thống dân chủ.

Dân chủ, dù ở phương Tây hay bất cứ nơi nào khác, đều dựa trên nền tảng là sự sẵn sàng thỏa hiệp để giải quyết các xung đột lợi ích một cách hòa bình trong khuôn khổ thượng tôn pháp luật. Để dân chủ hoạt động, mọi người cần phải sẵn sàng cho và nhận. Điều này cũng có nghĩa là trong một xã hội văn minh, chúng ta đồng ý sống chung với sự khác biệt. Một điều kiện tiên quyết khác là xã hội dân chủ không thể chấp nhận việc dùng bạo lực để áp đặt quan điểm, dù là nhân danh tôn giáo, chính trị, hoặc cả hai.

Bên cạnh đó, theo tôi, một trong những giá trị mà các thế lực thù địch, bao gồm cả những tổ chức Hồi giáo cực đoan, muốn đạp đổ nhất là khả năng thỏa hiệp, đối thoại và thích nghi của xã hội dân chủ. Điều chúng hướng tới còn là lôi kéo thêm càng nhiều người gia nhập càng tốt. Vì thế, trong bầu không khí căng thẳng hiện nay, nếu cộng đồng Hồi giáo ở châu Âu càng cảm thấy bị chối bỏ, kỳ thị và vây hãm thì họ càng có xu hướng ngả về phe cực đoan. Nếu chúng ta có thể chấp nhận và đối xử bình đẳng với những người Hồi giáo yêu chuộng hòa bình, tuân thủ pháp luật (nói rộng ra là chấp nhận sự đa dạng và khác biệt) thì nền dân chủ của chúng ta sẽ càng được củng cố mạnh mẽ hơn.

Theo THANH NIÊN ONLINE 

Tags: , ,