⠀
Làm kinh tế từ văn hóa: Khi người Việt thua trắng ngay trên sân nhà
Các nước bạn đã sử dụng văn hóa để khai thác thị trường 100 triệu dân của chúng ta rất hữu hiệu. Trong khi đó, ở chiều ngược lại, chúng ta đã có gì, đã làm được gì?
Trong kỳ họp Quốc hội vừa mới đây, đại biểu Đỗ Chí Nghĩa (Phú Yên) đã nêu quan điểm của ông về tình hình văn hóa, đặc biệt là những hiện trạng của ngành công nghiệp văn hóa ở Việt Nam kể từ sau Hội nghị Văn hóa toàn quốc năm 2021. Trong phát biểu của mình, ông Đỗ Chí Nghĩa đưa ra một ví dụ khá sinh động, sát với thời cuộc. Đại ý, ông đặt ra câu hỏi “Chỉ hai đêm diễn của Black Pink đã bằng một nửa kế hoạch tổng doanh thu của nghệ thuật biểu diễn năm 2030 mà chúng ta phấn đấu. Đó là điều rất đáng suy nghĩ”.
Thực tế, ví dụ của ông Nghĩa đưa ra chỉ đơn thuần dựa trên giá trị mà tự sản phẩm văn hóa tạo ra khi lưu hành trên thị trường. Chỉ với một khía cạnh nhỏ ấy thôi, chúng ta đã có quá nhiều điều phải suy nghĩ. Nhưng nếu mở rộng hơn ra vai trò của văn hóa trong việc tiên phong đi trước các kế hoạch, hành động kinh tế – xã hội, cái tên Black Pink còn mang lại những giá trị lớn hơn nhiều so với khoản doanh thu 13 triệu USD cho hai đêm diễn ở sân vận động Mỹ Đình. Ở vai trò thần tượng, Black Pink dẫn dắt được một số lượng không nhỏ thanh thiếu niên có thiện cảm hơn với Hàn Quốc, muốn tìm hiểu thêm về nước bạn và cũng có xu hướng ưu đãi tiêu dùng các sản phẩm của nước bạn. Đóng góp đó đối với nền kinh tế Hàn Quốc của một nhóm nhạc lừng danh là khó có thể đo đếm như kiểu tổng doanh thu bán vé của một tour diễn cụ thể nào.
Việt Nam đã thiết lập quan hệ ngoại giao mở rộng với bạn bè quốc tế và nói thẳng ra, trong quan hệ ngoại giao, các lợi ích kinh tế luôn được đặt ra như một trong những nhu cầu chủ đạo nhất. Hãy thử hình dung thế này, nếu hai cá nhân muốn thiết lập một quan hệ mua – bán thông thường, việc thực thi hành vi thương mại không thể dễ dàng hơn nếu như giữa họ đã tồn tại một thiện cảm lớn. Thiện cảm đó tạo nên sức ảnh hưởng. Thiện cảm đó tạo nên niềm tin… Và từ những yếu tố rất con người này, chuyện mua – bán có thể được thực hiện chóng vánh hơn so với việc hai người xa lạ muốn bắt đầu một thương vụ.
Từ đó, chúng ta hoàn toàn có thể hình dung được vai trò tiên phong của văn hóa lớn như thế nào. Sử dụng văn hóa để tiếp cận nhằm thu hút quan tâm và thiện cảm chính là biện pháp rất hữu hiệu để các hoạt động kinh tế, chính trị được thúc đẩy sau đó. Nhưng muốn tạo ra được một mũi nhọn văn hóa tiên phong, chúng ta cần phải hiểu văn hóa của chính chúng ta có những đặc trưng gì và lựa chọn những đặc trưng có khả năng hấp dẫn đối tác nhất để khai thác. Và bây giờ, nếu đặt câu hỏi “đặc trưng văn hóa Việt Nam nào có khả năng thu hút bè bạn quốc tế?”, e rằng không nhiều doanh nhân có thể trả lời được một cách cặn kẽ. Trong khi ấy, chúng ta vẫn loay hoay tìm con đường xuất khẩu hiệu quả nhất thay vì chỉ đơn thuần là một quốc gia gia công và thu hút vốn đầu tư nước ngoài.
Giới thiệu đặc trưng văn hóa Việt Nam đã là việc khó, tìm hiểu văn hóa đặc trưng của các quốc gia đối tác càng khó hơn. Hãy hình dung nếu một nhãn hàng nào đó tiếp cận thị trường Việt Nam với am hiểu sâu sắc văn hóa Việt, họ sẽ có lợi thế chừng nào khi lôi kéo người tiêu dùng Việt. Sử dụng văn hóa ở vai trò tiên phong cho hoạt động kinh tế – chính trị phải nắm bắt được cả hai chiều như thế: ta giới thiệu mình và ta chứng minh ta hiểu bạn.
Có một ví dụ nhỏ mà tôi rất muốn chia sẻ. Đó là cuộc đón tiếp đoàn nghệ sĩ Việt – Nhật tham gia trình diễn vở opera “Công nữ Anio” ở Tokyo hồi đầu tháng 11 tại thành phố Chiba, một thành phố kết nghĩa với Đà Nẵng. Trong buổi tiệc chiêu đãi được đài thọ bởi nhà tài trợ là tập đoàn Mikazuki, khi được mời lên phát biểu lời chào mừng, ông Odaka Yoshimune, chủ tịch tập đoàn, đã không nói một câu nào cả. Thay vào đó, ông ta đứng nghiêm trên sân khấu, trang trọng hát Quốc ca Việt Nam bằng tiếng Việt một cách rất rõ ràng. Cả khán phòng như bừng tỉnh. Người Việt cảm thấy xúc động khi được trân trọng đến mức độ như vậy. Và đã không ít người rủ rỉ với nhau rằng “À, Mikazuki mới mở một resort ở Đà Nẵng. Vậy thì nếu có dịp về Đà Nẵng, thay vì chọn các resort khác, mình chọn Mikazuki”. Một chi tiết rất nhỏ như vậy thôi nhưng cũng đủ nêu bật ý niệm trân trọng văn hóa như một con đường có thể mở ra, khai thông những hoạt động mang lại lợi ích lâu dài của một doanh nhân. Và ông Odaka vẫn còn trẻ, ở tầm khoảng 40 tuổi. Nhưng suy nghĩ của ông ta có lẽ vượt xa suy nghĩ của một cá nhân “tứ thập” rất nhiều.
Năm 2023 này là năm chẵn (50 năm) Việt Nam và nhiều quốc gia bằng hữu cùng kỷ niệm thiết lập quan hệ ngoại giao. Rất nhiều hoạt động văn hóa giữa Việt Nam và các đối tác đã được thực hiện. Mạnh mẽ nhất có lẽ là nước Nhật, với hàng loạt chương trình giao lưu khác nhau, ở nhiều địa phương ở cả hai nước. Gần đây nhất là hoạt động ở Quảng Ninh gắn với Hokkaido. Và một trong những cá nhân thúc đẩy các chương trình giao lưu này chính là ông Đại sứ Nhật Bản tại Việt Nam. Kiến tạo, kêu gọi các doanh nghiệp Nhật Bản tham gia tài trợ, ông đã góp phần rất lớn để chính các doanh nghiệp Nhật Bản giới thiệu mình, giới thiệu sản phẩm của mình tới người tiêu dùng Việt.
Trong khi đó, sự tham gia của các doanh nghiệp Việt Nam là rất hiếm. Ở đây không phải là vấn đề của ngân sách tài trợ, mà là vấn đề của ý thức sử dụng văn hóa như một phương tiện thâm nhập thị trường. Dường như đang tồn tại một sự im lặng thụ động của các doanh nghiệp Việt Nam. Và điều đáng buồn lại là ngành ngoại giao chưa tạo ra được một xung lực mạnh mẽ đủ thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam tận dụng cơ hội này.
Nếu nhìn ra đời sống thường nhật, chúng ta dễ thấy nhiều năm trở lại đây, các lễ hội bia Đức (Oktoberfest) vẫn thường được tổ chức vào dịp tháng 10 ở nhiều thành phố lớn của Việt Nam. Chính cái lễ hội mang đậm văn hóa Đức ấy đã làm thay đổi dần dần thói quen thưởng thức bia của người Việt, tuy chậm rãi nhưng hiệu quả. Người Việt từ việc chỉ quen uống larger beer đã bắt đầu sử dụng nhiều dòng bia khác nhau hơn. Và bắt đầu cũng xuất hiện đa dạng hơn các thương hiệu beer. Các nước bạn đã sử dụng văn hóa để khai thác thị trường 100 triệu dân của chúng ta rất hữu hiệu. Trong khi đó, ở chiều ngược lại, chúng ta đã có gì, đã làm được gì?
Những du khách đến với nước Nhật rất hay tìm kiếm những vật kỷ niệm (souvernir) mang đậm văn hóa Nhật, từ truyền thống như kiếm gỗ katana, kimono, yakuta cho tới các biểu tượng đương đại như nhân vật Mario (trong game Nitendo); Kuromi; Hello Kitty… Còn chúng ta, chúng ta vẫn còn loay hoay giữa việc cái gì là quốc phục và người Việt thành thị gần như đã bỏ quên cái nón lá cổ truyền, một thứ hoàn toàn có thể trở thành biểu trưng văn hóa Việt.
Sử dụng văn hóa trong vai trò tiên phong là một nhiệm vụ bắt buộc phải làm. Trong nhiệm vụ ấy, một mình ngành văn hóa là chưa đủ. Chính mỗi doanh nhân phải trở thành một đại sứ văn hóa Việt Nam nếu họ muốn sản phẩm của mình có thể mở rộng thị trường. Và chính từng nhân viên ngoại giao ở các tòa đại sứ, tòa lãnh sự cũng phải có con mắt của những doanh nhân để kiếm tìm cơ hội cho nền kinh tế trong nước. Phải đặt nó là nhiệm vụ chung không ai giao phó nhưng mỗi người tự có ý thức bắt buộc thực hiện. Chỉ có cách ấy, kinh tế Việt Nam mới có thể kiếm tìm được những cơ hội lớn, nhất là ở trong giai đoạn chúng ta đang có một tỷ lệ dân số vàng đáng giá.
Theo HÀ QUANG MINH / AN NINH THẾ GIỚI
