⠀
Từ chuyện BlackPink đến sức mạnh khó lường của ‘quyền lực mềm’
Quyền lực mềm, hay còn gọi là sức mạnh mềm, đã là một khái niệm không mới nữa. Và giữa những giằng xé trước các ảnh hưởng từ các quyền lực mềm đa phương, Việt Nam đang có gì?
Trong một cảnh quay khốc liệt, khi mọi khán giả đều nín thở chăm chú vào cuộc chiến giữa Doctor Strange và con quái vật bạch tuộc trên đường phố New York, ở góc nhỏ của khung hình, một kệ báo nho nhỏ xuất hiện, và trên đó đặt một tờ báo có “truyền thống” chống Trung Quốc.
Khung hình chỉ xuất hiện vài giây này trở thành lý do chính khiến bộ phim Doctor Strange 2 bị cấm chiếu ở Trung Quốc. Trước đó, trailer của bộ phim đã khiến nhiều người phẫn nộ vì người thủ vai nhân vật Pháp sư Tối cao, nguyên mẫu trong truyện tranh là người Tây Tạng, lại là Tilda Swinton, một nữ diễn viên người Anh.
Các nhà làm phim đã chọn loại bỏ nguồn gốc Tây Tạng của nhân vật từ truyện tranh, vì đây là một chủ đề chính trị nhạy cảm có thể tạo ra dư luận tiêu cực với chính phủ và nhân dân Trung Quốc. Biên kịch của bộ phim sau đó giải thích rằng họ không muốn “tự hủy” tiềm năng của một thị trường 1,4 tỷ dân.
Tờ báo Mỹ Washington Times (WT) còn đi xa hơn, với một bài viết nói rằng có khoảng 147 bộ phim được sản xuất từ các hãng phim có liên kết với các tập đoàn Trung Quốc, thông qua đầu tư trực tiếp hoặc phối hợp sản xuất. Trong số này, WT cho rằng 33 phim đã phải thay đổi các chi tiết liên quan đến chính trị. Một bộ phim bom tấn giờ đây đã trở thành “chiến trường” thu nhỏ kín đáo của các lực lượng muốn tận dụng sức mạnh mềm.
Kể từ khi được đưa ra lần đầu trong một quyển sách phát hành vào năm 1990 của giáo sư Đại học Harvard Joseph Samuel Nye, khái niệm “quyền lực mềm” đã trở nên rất phổ biến. Joseph Nye mô tả đấy là khả năng giành những thứ mình muốn, nhưng không phải bằng vũ lực, mà thông qua việc gây ảnh hưởng lên người khác.
Người Mỹ đã đi trước thế giới khá xa trong việc tận dụng khái niệm này, với sự phổ biến của ngôn ngữ, đồ ăn nhanh, và đặc biệt là phim Hollywood. Năm 2002, trong cuốn sách “America Unrivaled”, học giả John Ikenberry đã đặt một câu hỏi táo bạo, rằng tại sao các quốc gia khác lại không chống lại sức mạnh của Mỹ?
Ông lập luận rằng kể từ sau khi Liên Xô sụp đổ, hình hài thế giới được vẽ lên không còn dựa trên địa chính trị, mà là câu chuyện của sức mạnh mềm. Văn hóa Mỹ dựa trên các giá trị chung thay vì sắc tộc chung. Bất kỳ ai cũng có thể trở thành người Mỹ. Sức mạnh của Mỹ trên thế giới dựa trên những lý tưởng về sự mở cửa và tranh luận phản biện. Nói cách khác, nó hướng đến việc tạo ra ảnh hưởng, thứ không thể chống lại.
Trong thời đại thông tin, chiến thắng không chỉ là kết quả của quân đội trên chiến trường, mà còn là việc xác định xem câu chuyện của ai chiến thắng. Sức mạnh quân sự cứng không đủ. Chúng ta cần sức mạnh mềm của sự hấp dẫn về mặt văn hóa.
Trong một tháng qua, các câu chuyện liên quan đến việc cấm hay không cấm phim “Barbie” đã tạo ra dư luận rất lớn, một biểu hiện của sự cảnh giác cao độ với quyền lực mềm. Giờ đây ai cũng hiểu rằng trong một khung hình chỉ vài giây thôi, người ta có thể tạo ra nhiều diễn ngôn đến thế nào.
Nhưng trong cùng một thời điểm, sự kiện đơn vị tổ chức ban nhạc BlackPink được cho là ủng hộ “đường lưỡi bò” không thu hút được một thái độ dứt khoát kiểu người ta đã sử dụng với phim “Barbie”. Tôi biết có những người phản đối phim “Barbie”, nhưng lại tỏ thái độ bênh vực với trường hợp của ban tổ chức đêm nhạc của BlackPink. Họ yêu ban nhạc đến từ Hàn Quốc hơn.
Không bàn về khía cạnh đúng sai, các thái độ trái ngược này cho thấy một khía cạnh đáng sợ của sức mạnh mềm, rằng về cơ bản, con người dễ dàng hạ hàng rào cảnh giác xuống, bất cứ lúc nào họ thấy rằng thứ (có tiềm năng) gây ảnh hưởng đủ hấp dẫn.
Trong cuộc chạy đua mới này, các bên đang giành giật từng khung hình, để kể những câu chuyện riêng của mình. Và các mục tiêu chịu ảnh hưởng chỉ còn biết “chịu trận”, với một nan đề chờ đợi họ: gồng mình cảnh giác kiểu “giết nhầm còn hơn bỏ sót”, hay mở rộng biên độ sự chấp nhận, dựa trên thị hiếu cá nhân?
Còn một cách khác, là kể những câu chuyện của riêng mình thật thuyết phục. Cuộc chiến bảo vệ chủ quyền quốc gia trong thời đại mới bắt đầu từ rạp chiếu phim, các buổi biểu diễn âm nhạc… với chiến thắng của các câu chuyện, vì như đã nói, trong một thế giới ngày càng phẳng hơn, quyền lực mềm được tạo ra từ các hệ giá trị, nhiều hơn từ địa chính trị.
Theo PHẠM AN / AN NINH THẾ GIỚI
