Độc quyền diễn ngôn và sự thao túng truyền thông toàn cầu của phương Tây

Nhận diện vai trò của các tập đoàn truyền thông phương Tây trong việc định hình “câu chuyện chính thống” về chiến tranh, xung đột, khủng hoảng chính trị ở các khu vực khác.

Trong kỷ nguyên toàn cầu hóa và bùng nổ công nghệ thông tin, truyền thông được ca ngợi như không gian mở của tự do ngôn luận và đa dạng tiếng nói. Tuy nhiên, đằng sau vẻ ngoài đó là một thực tế ít được nhắc đến: Quyền lực diễn ngôn trong truyền thông toàn cầu vẫn tập trung cao độ trong tay một số ít tập đoàn và trung tâm truyền thông phương Tây. Hiện tượng này tạo nên cái gọi là độc quyền diễn ngôn – khả năng định nghĩa đâu là sự thật, đâu là vấn đề quan trọng, ai là nạn nhân và ai là thủ phạm trong các sự kiện quốc tế. Truyền thông, trong bối cảnh đó, không chỉ phản ánh thế giới mà còn tham gia trực tiếp vào việc cấu trúc trật tự quyền lực toàn cầu.

Diễn ngôn và quyền lực trong truyền thông

Diễn ngôn không đơn thuần là ngôn ngữ hay thông tin, mà là cách thức tổ chức ý nghĩa, quy định điều gì có thể được nói, được nghĩ và được coi là hợp lý. Trong lĩnh vực truyền thông, quyền lực diễn ngôn thể hiện ở khả năng lựa chọn chủ đề, khung diễn giải, từ vựng và hình ảnh, qua đó định hướng nhận thức của công chúng.

Khi một số ít tổ chức truyền thông có phạm vi ảnh hưởng toàn cầu chi phối quá trình này, họ không chỉ đưa tin mà còn đóng vai trò như “người gác cổng nhận thức”. Điều này đặc biệt quan trọng trong các vấn đề quốc tế, nơi phần lớn công chúng không có trải nghiệm trực tiếp và buộc phải phụ thuộc vào truyền thông để hiểu thế giới.

Cấu trúc quyền lực của truyền thông toàn cầu

Hệ thống truyền thông toàn cầu hiện nay mang tính bất đối xứng sâu sắc. Các hãng thông tấn lớn, mạng lưới truyền hình quốc tế và nền tảng truyền thông có sức lan tỏa toàn cầu chủ yếu có trụ sở tại Mỹ và châu Âu. Họ sở hữu nguồn lực tài chính, công nghệ, mạng lưới phóng viên và khả năng tiếp cận các trung tâm quyền lực chính trị.

Ngược lại, truyền thông từ các nước đang phát triển thường bị giới hạn về nguồn lực, phạm vi phát sóng và khả năng định hình nghị trình toàn cầu. Tiếng nói của họ hiếm khi trở thành nguồn tham chiếu chính, mà thường chỉ xuất hiện như “góc nhìn địa phương” phụ trợ cho các câu chuyện đã được khung hóa sẵn.

Khung hóa tin tức và sản xuất “sự thật”

Độc quyền diễn ngôn thể hiện rõ nét qua kỹ thuật khung hóa tin tức. Các sự kiện giống nhau có thể được trình bày hoàn toàn khác nhau tùy thuộc vào vị trí địa – chính trị của quốc gia liên quan. Một hành động quân sự có thể được mô tả là “bảo vệ dân chủ” trong trường hợp này, nhưng lại bị gọi là “xâm lược” trong trường hợp khác.

Việc lựa chọn từ ngữ, hình ảnh và bối cảnh không mang tính trung lập. Nó sản xuất ra những “sự thật được chấp nhận”, đồng thời loại bỏ hoặc làm mờ những cách hiểu thay thế. Những nguyên nhân cấu trúc của xung đột, lịch sử thuộc địa hay bất cân xứng quyền lực thường bị giản lược hoặc loại bỏ khỏi câu chuyện, nhường chỗ cho các tường thuật đạo đức hóa, đơn giản hóa.

Truyền thông và tính chọn lọc của sự phẫn nộ

Một biểu hiện điển hình của độc quyền diễn ngôn là tính chọn lọc trong sự quan tâm và phẫn nộ của truyền thông quốc tế. Một số cuộc khủng hoảng nhân đạo được đưa tin dày đặc, trở thành tâm điểm của dư luận toàn cầu, trong khi những thảm kịch khác, đặc biệt ở các khu vực ngoài lợi ích chiến lược của phương Tây, lại gần như vô hình.

Sự im lặng của truyền thông không phải là trung lập, mà là một hành động chính trị. Khi một vấn đề không được đưa tin, nó bị loại khỏi nghị trình toàn cầu, đồng nghĩa với việc các nạn nhân không tồn tại trong nhận thức chung của thế giới. Độc quyền diễn ngôn, vì vậy, không chỉ là việc nói quá nhiều, mà còn là quyền lực quyết định điều gì không được nói.

Mối quan hệ giữa truyền thông và quyền lực chính trị

Truyền thông toàn cầu không tồn tại độc lập với quyền lực chính trị. Mối quan hệ cộng sinh giữa các tập đoàn truyền thông lớn và giới tinh hoa chính trị – kinh tế phương Tây tạo nên một vòng lặp khép kín: Truyền thông khuếch đại diễn ngôn chính sách, trong khi chính sách lại củng cố vị thế và tính chính danh của truyền thông.

Trong bối cảnh này, truyền thông thường đóng vai trò “chuẩn hóa” các quyết định chính trị gây tranh cãi, từ trừng phạt kinh tế đến can thiệp quân sự, bằng cách trình bày chúng như lựa chọn tất yếu, hợp lý hoặc mang tính đạo đức. Những tiếng nói phản biện, đặc biệt từ các quốc gia hoặc học giả ngoài phương Tây, thường bị gắn nhãn là “thiên lệch”, “tuyên truyền” hoặc “không đáng tin”.

Hệ quả đối với các xã hội ngoài phương Tây

Độc quyền diễn ngôn trong truyền thông toàn cầu tạo ra một hệ quả sâu sắc: Các xã hội ngoài phương Tây thường bị nhìn nhận thông qua lăng kính ngoại lai. Họ xuất hiện như đối tượng của khủng hoảng, xung đột, lạc hậu hoặc cần được “cứu rỗi”, hiếm khi được thể hiện như chủ thể có năng lực tự định nghĩa và giải quyết vấn đề của mình.

Điều này không chỉ ảnh hưởng đến hình ảnh quốc tế, mà còn tác động đến chính sách đối ngoại, đầu tư, viện trợ và thậm chí là lòng tự tôn văn hóa của các xã hội đó. Khi một quốc gia liên tục bị kể câu chuyện bởi người khác, khả năng tự kiến tạo bản sắc và diễn ngôn của họ bị suy yếu.

Thách thức độc quyền diễn ngôn trong kỷ nguyên số

Sự phát triển của internet, mạng xã hội và các nền tảng truyền thông mới từng được kỳ vọng sẽ phá vỡ độc quyền diễn ngôn. Tuy nhiên, thực tế cho thấy quyền lực truyền thông chỉ chuyển dịch hình thức, chứ không biến mất. Các nền tảng số toàn cầu vẫn chủ yếu do các tập đoàn phương Tây kiểm soát, với thuật toán và quy tắc kiểm duyệt phản ánh những ưu tiên và định kiến nhất định.

Dù vậy, không gian số cũng mở ra những khe hở cho các tiếng nói thay thế, đặc biệt từ Nam bán cầu. Việc xây dựng các mạng lưới truyền thông khu vực, tăng cường hợp tác Nam – Nam và phát triển năng lực truyền thông độc lập trở thành những chiến lược quan trọng để thách thức độc quyền diễn ngôn.

Kết luận

Truyền thông toàn cầu không chỉ là kênh truyền tải thông tin, mà là một cấu trúc quyền lực có khả năng định hình nhận thức, giá trị và hành động ở quy mô toàn cầu. Độc quyền diễn ngôn của truyền thông phương Tây phản ánh và củng cố trật tự quyền lực bất đối xứng trong thế giới đương đại.

Phê phán độc quyền diễn ngôn không nhằm phủ nhận vai trò của báo chí hay tự do ngôn luận, mà nhằm đặt lại câu hỏi về ai được quyền kể câu chuyện của thế giới, và theo cách nào. Trong một trật tự đa cực đang hình thành, thách thức lớn không chỉ là đa dạng hóa nguồn tin, mà là dân chủ hóa quyền lực diễn ngôn, để thế giới không bị nhìn qua một lăng kính duy nhất.

REDSVN.NET

Tags: Truyền thông - Báo chí, Thông tin, Nghiên cứu quốc tế, Bá quyền phương Tây