Lịch sử cuộc nội chiến Nga và sự thành lập Liên bang Xô viết

Nội chiến Nga kéo dài từ năm 1917 đến năm 1922. Ngay sau khi những người Bolshevik giành được chính quyền trong cuộc Cách mạng Tháng  Mười, những người ủng hộ chính quyền Nga Hoàng vùng dậy bạo động, dẫn tới nhiều năm nội chiến toàn diện.

Được gọi với biệt danh “Bạch vệ“, các lực lượng đó được phương Tây giúp đỡ. Các quân đội đồng minh được chỉ đạo bởi Hoa Kỳ, Anh và Pháp tìm cách ngăn cản sự mở rộng của chủ nghĩa cộng sản hay cố gắng rút khỏi cuộc chiến của Nga, nhằm mục đích xâm nhập Liên bang Xô viết, giúp đỡ các lực lượng thù địch với người Bolshevik nhằm lật đổ chế độ Xô viết.

Chủ thuyết của những người Bolshevik

Những người Bolshevik ban đầu chỉ giữ được quyền lực trong tình trạng yếu ớt, hiểm nghèo. Trong chính đảng của họ cũng bị chia rẽ giữa sĩ quan và binh lính về cách thức và một số vấn đề chính sách. Mặc dù có những vấn đề đó, họ nhanh chóng củng cố việc nắm giữ quyền lực và từng bước mở rộng phần lãnh thổ kiểm soát, và ban hành các đạo luật ngăn cấm bất kỳ một đảng chính trị đối lập nào dưới khẩu hiệu “chủ nghĩa tập trung dân chủ“.

Trước cách mạng, học thuyết Bolshevik về dân chủ, chủ nghĩa tập trung kết luận rằng chỉ một tổ chức chặt chẽ và bí mật là có thể lật đổ chính phủ thành công; sau cách mạng, họ cho rằng chỉ một tổ chức như vậy có thể đánh bại các kẻ thù bên trong và bên ngoài. Việc tham gia cuộc nội chiến càng đưa họ đến việc đưa các nguyên tắc đó ra thực hiện.

Cho rằng cái cách mạng cần không phải là một tổ chức nghị viện nhỏ nhặt mà là một đảng hành động với các chức năng như một tổ chức khoa học chỉ đạo, một đội quân tiên phong gồm những nhà hoạt động và một cơ quan kiểm soát trung ương, Lenin cấm các bè phái trong Đảng. Ông cũng cho rằng Đảng phải là một tổ chức tinh hoa gồm những nhà cách mạng chuyên nghiệp cống hiến đời mình cho sự nghiệp và thực hiện cách quyết định của họ với kỷ luật sắt, theo thế việc đưa các nhà hoạt động trung thành với đảng nắm trách nhiệm quản lý các viện chính trị cũ và mới, các đơn vị quân đội, nhà máy, bệnh viện, trường đại học, và các điểm phân phối thực phẩm. Dựa trên nền tảng đó, hệ thống Nomenklafura sẽ tiến triển và trở thành tiêu chuẩn thông lệ.

Về lý thuyết, hệ thống đó là dân chủ bởi vì mọi cơ quan của đảng lãnh đạo được bầu từ bên dưới, nhưng cũng là tập trung hóa bởi vì các hội đồng cấp dưới sẽ chịu trách nhiệm trước các tổ chức cấp trên. Khi thực hiện, “đường lối tập trung dân chủ” còn tập trung hơn, với các quyết định của cơ quan cấp trên bắt buộc các cơ quan cấp dưới. Tư cách đảng viên đòi hỏi các kỳ thi, các lớp học đặc biệt, các trại, các trường và sự đề cử của ba đảng viên đương chức.

Nhìn nhận về tương quan các lực lượng của hai bên

Các lực lượng đứng về phía Bolshevik

Lực lượng đông đảo nhất, nhiệt tình nhất và có trình độ nhất ủng hộ phía Bolshevik chính là các công nhân Nga. Tính đến năm 1913, tổng số công nhân nước Nga có khoảng 18 triệu ( chiếm 10% dân cư ), trong đó có khoảng 3,6 triệu công nhân công nghiệp. Các công nhân Nga có cuộc sống rất khó khăn dưới chế độ Nga Hoàng, hoàn toàn không được hưởng chút gì về tự do chính trị, có tinh thần cách mạng triệt để và chịu ảnh hưởng sâu đậm của phía Bolshevik. Giai cấp công nhân Nga có mối quan hệ mật thiết với giai cấp nông dân, lại có phân bố tương đối tập trung, thuận lợi cho việc tổ chức và lãnh đạo đấu tranh.

Một bộ phận khác ủng hộ phía Bolshevik là các nông dân Nga. Là giai cấp có số lượng đông đảo nhất nước Nga, lực lượng này đã được phía Bolshevik hứa sẽ đưa ruộng đất về cho mình. Khi chính quyền Xô Viết thông qua Sắc lệnh về ruộng đất, thỏa mãn được yêu cầu về tư liệu sản xuất của nông dân Nga: Đó là ruộng đất. Trong Sắc lệnh có quy định:

1) Nay hủy bỏ ngay lập tức và không có bồi thường quyền sở hữu ruộng đất của địa chủ.

2) Các điền trang của địa chủ cũng như những ruộng đất của các thái ấp, của các nhà tu và giáo hội với toàn bộ gia súc và nông cụ, tất cả những kiến trúc và nhà cửa phụ thuộc đều giao cho các ủy ban ruộng đất của tổng và các Xô Viết đại biểu nông dân huyện xử lý….

Trong các lực lượng khác ủng hộ phía Bolshevik còn có lực lượng binh lính cũ của Nga Hoàng. Nhiều đơn vị quân lính được giao nhiệm vụ đàn áp lực lượng ủng hộ Bolshevic đã chạy sang hàng ngũ cách mạng. Vốn đa số xuất thân từ nông dân, nhiều binh lính đã được phía Bolshevik giác ngộ về những quyền lợi giai cấp mà họ sẽ có được khi tham gia tiến hành cách mạng. Hơn nữa, nhiều đơn vị quân Nga Hoàng được thành lập từ những người công nhân Nga, vốn trước đây tham gia các cuộc biểu tình, tuần hành bạo động chống đối Nga Hoàng, đã bị nhà cầm quyền bắt lại và bị đẩy ra mặt trận bắn nhau với quân Đức. Khi cách mạng Tháng Mười nổ ra, những đơn vị này lẽ tự nhiên mang theo trang bị và vũ khí, quay lại với phía những người Bolshevik. Những người thủy binh trong quân đội Nga Hoàng cũng là những người ủng hộ nhiệt thành cho cách mạng Tháng Mười. Do nổi danh từ vụ Thiết giáp hạm Potemkin năm 1905, những người Bolshevik rất để ý đến lực lượng này và đã thu được không ít thành công trong việc giác ngộ lực lượng thủy binh, lính thủy đánh bộ Nga Hòang đứng về phía mình. Ngoài ra còn có nhiều đơn vị bộ binh, kị binh cũng như nhiều binh chủng khác đã được tuyên truyền từ trước khi chiến tranh thế chiến thứ nhất nổ ra, tuy mức độ có ít hơn.

Các lực lượng quân sự của phía Bolshevik, ban đầu được gọi với tên:”Cận vệ đỏ”, sau được thống nhất với tên: “Hồng Quân” :

• Ngày 15 tháng 1 1918: Hồng Quân Công Nông được thành lập.
• Ngày 29 tháng 1 1918: Hồng Hải Quân Công Nông được thành lập.

Các lực lượng chống đối Bolshevik

Một lẽ rất tự nhiên, lực lượng chống đối phái Bolshevik đầu tiên cần kể đến là những tướng tá, quý tộc cũng như nhiều sỹ quan cũ trong quân đội Nga Hoàng. Họ là những người đã bị tước bỏ hết tất cả các đặc quyền giai cấp, các ruộng đất, các điền trang thái ấp rộng mênh mông đã được tích cóp từ đời cha ông tổ tiên của họ, cũng như những thứ họ sắp được hưởng khi chiến tranh kết thúc.

Năm 1913, nước Nga có 367,2 triệu hecta đất trồng trọt thì họ hàng Nga Hoàng, địa chủ, tu viện đã chiếm 152,5 triệu hecta, phú nông chiếm 80 triệu, số còn lại là của trung nông và bần nông.

Đối tượng thứ hai đó là Giáo hội Nga. Do chính quyền Xô Viết đã thi hành một chính sách tịch thu nhiều tài sản của Giáo hội, thuyết phục các lực lượng ủng hộ mình từ bỏ tôn giáo, hạn chế nhiều nghi thức nhà thờ, thậm chí nhiều cán bộ Xô Viết đã tung lực lượng dưới quyền đốt bỏ các nhà thờ của các cha đạo chống Xô Viết. Ngoài ra còn vì lý do là Giáo Hội đã không còn uy quyền như dưới thời Nga Hoàng, thời mà nước Nga như thời Trung Cổ: Nhà Thờ gắn liền với Nhà Nước.

Đối tượng thứ ba đó là một bộ phận công nhân Nga đã được phái Menshevik tuyên truyền. Phái Menshevik và phái Bolshevik đã phân tách ra từ cùng một chính đảng, cả hai đều thừa hưởng nhiều di sản giống nhau, và lẽ tự nhiên là các cơ sở ủng hộ hai bên đều có cùng chung bản chất giai cấp. Ngoài ra còn do sai lầm của phái Bolshevik, coi nhẹ tuyên truyền trong lực lượng công nhân công nghiệp nhẹ và các thợ thủ công, khiến phái Menshevik có ảnh hưởng không nhỏ trong các lực lượng này.

Đối tượng thứ tư đó là một bộ phận nông dân Nga. Nhiều nông dân mộ đạo bị phản tuyên truyền bởi Nhà Thờ (tình trạng này cũng không khác như hồi Cách Mạng Tư Sản Pháp), đã bị kích động đứng lên chống Cách Mạng. Hơn nữa có nhiều dân tộc trong Đế Chế Nga, như người Cossack, đã gây ra nhiều tác hại cho phía Bolshevik. Thực ra mà nói, những vùng nông thôn Cossack có nhiều dân nghèo đã theo về với những người Bolshevik, nhưng nhiều vùng Cossack có đông tầng lớp trung nông, ít bần nông – không bị lo lắng về ruộng đất – lại e ngại bị trả thù do đã đàn áp dã man công nhân Nga dưới thời Nga Hoàng. Dưới thời Nga Hoàng, người Cossack luôn cho rằng mình là thành phần được ưu ái, họ vốn được hưởng nhiều quyền lợi trong Đế chế Nga. Người Cossack được trực tiếp bầu ra các ataman của họ, người Cossack được chọn vào trong các đơn vị ngự lâm quân cho Nga Hoàng. Cướp bóc là động lực chính để người Cossack ra mặt trận. Còn ở thời Bolshevik, người Cossack thờ ơ với Sắc lệnh về ruộng đất, chấm dứt chiến tranh là điều họ mong muốn nhưng e ngại bị trả thù do đã đàn áp công nhân Nga, bị phản tuyên truyền về việc ruộng đất của họ sẽ bị tước đoạt, đem chia cho những thành phần dân tộc khác. Ngoài ra do định kiến phải suốt đời trung thành với các sỹ quan, hết lòng phụng sự Nga Hoàng, các sai lầm của phía Bolshevik, sự vô kỉ luật của nhiều đơn vị Hồng Quânđã khiến nhiều lần và nhiều người Cossack đứng lên chống phía Bolshevik. Tình trạng trên cũng là tình trạng chung của nhiều dân tộc khác trong đế quốc Nga.

Đối tượng thứ năm là các dân tộc vốn bị áp bức theo kiểu đế quốc trong hệ thống Đế chế Nga cũ. Khi chế độ Nga Hoàng sụp đổ, họ rất muốn đứng ra thành lập nhà nước của riêng họ trong lòng nước Nga. Chính quyền Xô Viết rất không muốn điều này xảy ra, vì họ sẽ bị mất các nguồn tài nguyên quý giá, các khu địa chính trị có vị trí chiến lược. Điều này cũng sẽ tạo ra tiền lệ nguy hiểm cho các dân tộc khác trong một quốc gia nhiều dân tộc như Đế Quốc Nga. Sự toàn vẹn lãnh thổ của Nga sẽ bị đe dọa, an ninh của Nga sẽ bị ảnh hưởng do nguy cơ các thế lực bên ngoài sẽ kích động các dân tộc vốn có hằn thù với người Nga tham gia vào việc làm suy yếu nước Nga.

Đối tượng thứ sáu không thể không kể đến là các thế lực bên ngoài nước Nga. Kế hoạch đánh gục nhà nước vô sản đầu tiên trên thế giới, âm mưu chia xé nước Nga và các vùng lãnh thổ phụ thuộc của nó khiến các nước như Anh, Pháp, Nhật, Mỹ, Đức… tiến hành nhiều cuộc can thiệp bằng quân sự, cung cấp nhiều chuyến hàng viện trợ, công nhận các chính phủ do các lực lượng chống đối phía Bolshevik lập ra, đã giúp cho các lực lượng chống đối Bolshevik có thể tiến hành cuộc chiến được dai dẳng.

Những lực lượng chống đối Bolshevik, đa số tập trung dưới một ngọn cờ của quân “Bạch Vệ”.

Các lực lượng trung lập

Trong lòng nước Nga còn có một nhóm nhỏ quân sự xuất thân từ các nông dân. Họ là những người nông dân đứng lên chống chế độ Nga Hoàng nhưng cũng không muốn ngả theo phía khác. Họ đã tập trung lại thành nhiều nhóm nhỏ với nhau và được gọi là “Quân Xanh”. Trong cuộc nội chiến, Quân Xanh nhiều khi ngả về phía Hồng Quân, nhưng cũng có nhiều nhóm Quân Xanh bị lợi dụng, quay lại chống phía Hồng Quân.

Diễn biến

Kế hoạch phát động cuộc nội chiến

Ngay khi cuộc Cách Mạng Tháng Mười Nga nổ ra, do lực lượng Cận Vệ Đỏ còn ít ỏi chỉ có hơn 1 triệu quân, đế quốc Nga lại quá rộng lớn nên những người Bolshevik đã không thể nắm chính quyền được ở nhiều vùng đất cũng như tiến hành truy quét các lực lượng của phe chống đối.

Như một tất yếu, các lực lượng chống đối của phía Bolshevik: quân Bạch Vệ đã hoạt động ngay từ phút đầu. Nhưng do lực lượng của Bạch Vệ còn chia rẽ ra thành nhiều phe phái (Nga Hoàng và gia đình đã bị chính quyền Xô Viết bắt giữ và xử tử hình vào tháng 7 năm 1918), binh lính hoang mang, nhiều đơn vị bỏ hàng ngũ, bắn vào các sỹ quan và mang theo vũ khí bỏ về nhà khiến quân Bạch Vệ nhiều nơi phải rút đi để tập hợp binh chúng.

Tuy vậy do ưu thế tạm thời về vũ khí, trang bị và huấn luyện nên nhiều đơn vị Hồng Quân đã phải rút lui bởi thế tấn công của quân Bạch Vệ.

Kế hoạch can thiệp từ bên ngoài

Cách Mạng Tháng Mười Nga đã diễn ra và thành công khi Chiến tranh thế giới thứ nhất đang diễn ra và vào giai đoạn quyết liệt nên các cường quốc trên thế giới không rảnh tay can thiệp vào tình hình nước Nga. Nhưng sau khi chiến tranh kết thúc, các nước này đã từng bước leo thang chống lại chính quyền Xô Viết. Đức tuy đã tạm thời kí hòa ước nhưng vẫn muốn chiếm được thêm nhiều vùng đất của Nga. Trong khi đó, từ cuối năm 1917, các cường quốc trong phe Hiệp Ước đã thảo ra một kế hoạch bao vây và tấn công nước Nga Xô Viết: Pháp sẽ tấn công và lật đổ chính quyền Xô Viết ở Ukraina, Krym, Bessarabia; Anh sẽ tấn công và lật đổ chính quyền Xô Viết ở phía bắc nước Nga, ở vùng sông Đông, Kuban, Kavkaz; Mỹ và Nhật sẽ tấn công ở vùng Viễn Đông và Siberia.

Các cường quốc trong phe Hiệp Ước không công nhận chính quyền Xô Viết, lấy cớ nước Nga Xô Viết rút ra khỏi chiến tranh để phối hợp với các lực lượng chống đối trong nước, lật đổ chính quyền Xô Viết buộc nước Nga phải chấp nhận các lợi ích của Đế quốc Anh, Pháp và Mỹ.

Tình hình chiến sự trong năm 1918

Tháng 3/1918, quân Anh, Pháp, Mỹ đổ bộ lên Murmansk. Họ chiếm Murmansk, Arkhangelsk và tiến theo hướng Moskva, Petrograd. Tháng 4/1918, quân Nhật đổ bộ lên Vladivostok, thành phố cực đông nước Nga. Sau đó các đơn vị quân viễn chinh Mỹ, Anh, Pháp, Ý cũng đổ bộ lên đó. Chính quyền Xô Viết ở đây bị lật đổ. Quân Bạch Vệ lần lượt chiếm các thành phố Iếccut, Vecnêudinxcơ, Sita và nhiều thành phố khác. Tháng 8/1918 quân Anh, Pháp đánh chiếm các thành phố cảng Odessa và Sevastopol trên bờ biển Đen nhằm giáng đòn tấn công vào vùng trung tâm nước Nga. Tháng 11/1917, Rumani được Pháp hỗ trợ đã chiếm Bessarabia. Tháng 5/1918, quân đoàn Tiệp Khắc nổi loạn ở vùng sông Volga và Siberia.

Quân đoàn Tiệp Khắc ( có 50.000 người ) được thành lập ở nước Nga trước Cách Mạng Tháng Mười. Họ là những tù binh người Czech và Slovakia thuộc quân đội Austria-Hungary bị bắt tại chiến trường Nga. Các nước Hiệp Ước dịch chuyển họ sang mặt trận phía tây để đánh Đức. Sau khi nước Nga ra khỏi cuộc chiến, chính phủ Xô Viết đã cho phép họ qua đường Siberia và Viễn Đông để sang Pháp.

Khi 60 đoàn tàu chở quân đoàn Tiệp Khắc đang trên đoạn đường ở gần Vladivostok, đội quân đó đã nổi loạn. Được sự góp sức của quân Bạch Vệ, các lực lượng xã hội cách mạng và Menshevik, đội quân này đã chiếm được một vùng rộng lớn ở Siberia, và một số nơi tại vùng lưu vực sông Volga và Ural. Tại các vùng đó, các lực lượng chống đối Bolshevik đã tiến hành các hoạt động lật đổ chính quyền Xô Viết, dựng lên các chính quyền nào là: “Chính phủ miền Bắc” ở Arkhangelsk, “Chính phủ người Siberia” ở Omsk, “Chính phủ Ural” ở Ekaterinodar. “Chính phủ Siberia tự trị” ở Vladivostok. Các chính phủ này đã bị lợi dụng để các nước bên ngoài lấy lời kêu gọi để biện minh cho hành động can thiệp vào nước Nga.Như vậy là, cuộc nổi loạn của binh đoàn Tiệp Khắc là cái mốc cho việc mở rộng can thiệp vũ trang của các nước Đế Quốc.

Ở Kadan, lực lượng Bạch vệ đã chiếm được kho bạc với 600 triệu rúp vàng, phần lớn số vàng dự trữ của Nhà nước Xô Viết.

Tại khu vực Tây Nam nước Nga, các nước đế quốc đã kích động và giúp sức cho các thế lực chống chính quyền Bolshevik ở Azerbaidjan, Armenia nổi loạn. Ngày 31/7/1918, chính quyền Xô Viết ở Baku bị lật đổ, và 4 ngày sau, quân Anh đã vào chiếm Baku.

Trong khi đó quân Đức đã vi phạm hòa ước, cho quân xâm nhập vùng ngoại Kavkaz, vùng Sông Đông và vùng Krym. Quân Bạch vệ Cossack của các tướng Craxnok và Mamontop, được quân Đức giúp sức chiếm vùng sông Đông và tiến về thành phố Tsaritsyn ( sau là Volgograd ). Thực tế, Đức đã đánh chiếm Ukraine, dựng lên ở đây một chính phủ thân Đức.

Tại khu vực trung tâm nước Nga, các lực lượng chống đối cũng đã có nhiều hành động ngay trong nhiều thành phố, ngay cả ở Moscow. Ngày 6/7/1918, trong thời gian Đại hội lần V Xô Viết toàn Nga đang họp, phía Xã hội-Cách mạng, được sự giúp đỡ ngấm ngầm của các thế lực nước ngoài đã nổi loạn chống chính quyền Xô Viết ở Moscow. Để kiếm cớ gây ra cuộc chiến tranh với Đức, lực lượng này đã ám sát đại sứ Đức ở Moscow. Nhưng cuộc phiến loạn này đã nhanh chóng bị đập tan. (Ngày 14-07, chính phủ Đức đã đòi gửi 1 tiểu đoàn lính Đức đến bảo vệ sứ quán ở Moscow nhưng chính phủ Xô Viết đã từ chối lời đề nghị đó).

Mùa hè năm 1918, đất nước Xô Viết ở trong một tình huống cực kì khó khăn và nguy hiểm. Khoảng 14 vạn quân của 11 nước đế quốc và chư hầu (về sau tăng lên tới 30 vạn), cùng khoảng 1 triệu quân chống đối phía Bolshevik các loại đã chiếm được khoảng 3/4 lãnh thổ của đất nước Xô Viết. Họ đã chiếm được những trung tâm nguyên liệu, nhiên liệu và lúa mì. Nền kinh tế của đất nước rơi vào tình trạng cực kì khó khăn: các nhà máy phải đóng cửa vì thiếu nguyên liệu và nhiên liệu, giao thông bị đình trệ, nhân dân ( nhất là dân các thành phố ) lâm vào cảnh đói rét và bệnh tật. Các thế lực chống đối nổi lên ở nơi nơi: kể cả ở Moscow và Petrograd. Ngày 30/8/1918, các lực lượng Xã hội-Cách mạng đã tiến hành hoạt động ám sát Lenin nhưng thất bại. Tại các vùng bị chiếm đóng, các lực lượng thân Bolshevik bị truy sát ráo riết, các đảng viên Bolshevik bị sát hại dã man. Những nơi mà ruộng đất, tài sản đã được chia cho dân nghèo bị cướp lại, nhiều người dân bị hãm hại và bị bóc lột thậm tệ.

Nhận định

Về các tướng lĩnh quân đội Nga, ngay trong giai đoạn đầu của cuộc chiến, các tướng lĩnh này đã tỏ thái độ hục hặc với nhau và không đoàn kết, hầu như các đoàn quân của họ đều chiến đấu rời rạc. Họ không có khả năng cố kết thành một lực lượng thống nhất, dưới quyền lãnh đạo của một thủ lãnh chung. Các tướng trong giai đoạn này như những sứ quân biệt lập, mạnh ai người nấy chiếm đất giành dân.

Các tướng lĩnh này cũng không thể nắm rõ được tình hình của các đội quân dưới quyền. Quân lính của họ cũng là những người nông dân, mong ngóng hòa bình được lập lại để quay về với đồng ruộng của mình. Binh lính thấy rõ sự khác nhau trong chỉ huy của các sỹ quan của mình so với các sỹ quan Hồng Quân.

Khi tiến chiếm một thành phố nào đó, việc đầu tiên là tiến hành các vụ cướp bóc, giết chóc và trả thù. Một điều tệ hại là trong đầu óc của nhiều sỹ quan rất đam mê việc giết chóc những người Do Thái vì những lý do tôn giáo, còn trong khi đó đội ngũ Hồng Quân lại mở rộng vòng tay với những con người này(cần dẫn chứng). Việc Sắc lệnh ruộng đất được ban ra và thi hành đã tạo tâm lý hứng khởi cho các nông dân Nga. Binh lính Bạch vệ khi tiến vào các vùng nông thôn thì thấy nông dân bị cướp bóc. Ruộng đất của nông dân vẫn bị địa chủ, chúa đất chiếm đoạt. Cuộc sống cực khổ của nông dân, sự liều chết chống lại của nông dân để giữ được ruộng đất do phía Bolshevik chuyển giao đã làm họ liên tưởng đến cuộc sống quê nhà, khi các đoàn quân Bạch Vệ khác tiến vào quê nhà họ. Những người lính Cossacks thì lại mong ngóng được trở về quê hương bản quán và cảm thấy tức giận trước cách đối xử của các sỹ quan đối với mình.

Những thành phần của giai cấp tư sản Nga ban đầu cũng muốn thành lập một nền cộng hòa dân chủ tư sản nhưng họ lại không nắm trong tay quân đội. Họ phải lao mình theo các cuộc chiến chinh của quân Bạch vệ, tiến hành chém giết cùng với các sỹ quan đó mà không thể tiến hành các hoạt động tuyên truyền và thuyết phục. Thời đại đó cũng quá khác với thời đại của Cách Mạng Tư Sản Pháp, giai cấp công nhân đã tồn tại lâu và quá biết những hành động của giai câp tư sản. Giai cấp tư sản không thể quét sạch được các tàn dư phong kiến như tư sản Pháp đã làm, và họ cũng không thể hứa là đem lại nhiều quyền lợi cho công nhân hơn so với lời hứa quốc hữu hóa nhà máy xí nghiệp, bỏ các chủ bóc lột như của những người Bolshevik.

Thêm vào đó việc quân đội nước ngoài đổ bộ lên lãnh thổ Nga khiến những người Nga tức giận. Không một dân tộc nào trên thế giới cảm thấy sung sướng khi thấy quân đội nước ngoài xuất hiện trên lãnh thổ của mình. Lòng tự hào dân tộc của người Nga khiến cho họ nhìn thấy các đơn vị Bạch Vệ như những kẻ phản quốc.

Các quân đội nước ngoài đã tham gia nhiều cuộc chiến, tâm lí chung của binh lính là không muốn chiến đấu. Hơn nữa các điều kiện nội tại của các nước cũng không thể khiến chính phủ cho quân đội đặt chân lâu trên nước Nga. Chính phủ cuối cùng cũng đành gửi các nguồn viện trợ cho quân Bạch Vệ. Cả vấn đề này cũng bị chỉ trích nên khi quân Bạch Vệ suy yếu, các nguồn viện trợ này sẽ bị cắt giảm ngay.

Các biện pháp đối phó của lực lượng Bolshevik

Trước tình hình khẩn cấp, lực lượng Bolshevik buộc phải đáp trả bằng những biện pháp cứng rắn và quyết liệt.

Trước hết là phải thanh trừng các lực lượng chống phá trong hậu phương. Chiến dịch “khủng bố đỏ” được thi hành, tấn công khốc liệt vào các phần tử “có quan hệ với các tổ chức bạch vệ, các âm mưu và bạo loạn”. Khủng bố đỏ rất tàn khốc, nhưng cũng rất hiệu quả.

Tháng 9/1918, nước CH Xô Viết tuyên bố là một mặt trận quân sự thống nhất. Tháng 11/1918, Hội đồng quốc phòng công nông được thành lập. Về sau, tháng 6/1919, các nước Xô Viết Nga, Ukraine, Belarus, Lithuana, Latvia, Estonia kí kết liên minh quân sự, thành lập bộ chỉ huy thống nhất.

Muốn đánh nhau phải có quân đội. Lenin yêu cầu cần phải có một lực lượng 3 triệu quân. Đồng thời, Hồng quân đặc biệt xem trọng chất lượng chính trị, kỉ luật nghiêm minh. Chế độ nghĩa vụ quân sự được thực hiện. Và lực lượng Cộng sản có một may mắn: họ kiểm soát được những vùng đông dân nhất nước. Vì thế, quân số tăng nhanh chóng: từ 50 vạn (trước mùa hè 1918), đến tháng 9/1919 đã là 3,5 triệu, “vượt chỉ tiêu”. Cuối năm 1920 còn đông hơn: 5,3 triệu.

Chính sách kinh tế cũng thay đổi. Năm 1919, lực lượng Bolshevik thực thi chính sách “cộng sản thời chiến”: độc quyền lương thực, trưng thu lương thực thừa, trực tiếp nắm toàn bộ công nghiệp, thực hiện chế độ lao động cưỡng bức toàn dân, thi hành trả lương bằng hiện vật, áp dụng chế độ ăn uống miễn phí với trẻ con, công nhân công nghiệp, đường sắt, giao thông nhằm mục đích điều phối và tận dụng hiệu quả nhất các nguồn lực quốc gia cho cuộc chiến.

Các chính sách của phe Cộng sản tuy lắm lúc rất khắc nghiệt, nhưng rất hiệu quả trong tình hình chiến cuộc căng thẳng lúc đó. Nửa sau năm 1918, quân đoàn Tiệp Khắc bị đánh tan và dạt sang bên kia dãy Ural. Quân đoàn Bạch vệ Sông Đông của Craxnok bị tiêu diệt. Các lực lượng nổi loạn ở hậu phương đã bị “khủng bố đỏ” trấn áp.

Nước Cộng hòa Xô Viết đã sẵn sàng cho những trận đánh lớn vào năm 1919.

Tình hình chiến sự năm 1919 – bước ngoặt của cuộc nội chiến

Khoảng tháng 3/1919, diễn ra đại hội VII đảng Bolshevik, thông qua cương lĩnh mới của Lenin, và đổi tên từ Đảng Công nhân xã hội dân chủ Nga thành Đảng Cộng sản Liên Xô.

Đại hội kết thúc trong lúc tình hình chiến sự diễn biến phức tạp hơn.

Thế chiến I chấm dứt là cơ hợi thuận lợi cho các nước đế quốc can thiệp sâu rộng. Tới tháng 2/1919, có 13 vạn quân ở Nam Nga, ở Viễn Động là 15 vạn, ở phía Bắc là 20 vạn, tổng cộng lên đến 30 vạn. Tuy nhiên, như đã nói ở trên, họ chỉ chủ yếu ủng hộ qua việc viện trợ, còn các đội quân Bạch vệ vẫn là lực lượng chủ yếu chống lại phe Bolshevik.

Mùa xuân năm 1919, các lực lượng Bạch vệ bắt đầu tấn công:

• Tại phía Đông, đô đốc Kolchak và quân đoàn Tiệp Khắc chiếm đóng Sibir, Ural nhằm hướng tới sông Volga, uy hiếp Samara, Cadan.
• Ở phía Nam, tướng Denikin chiếm Kiev, Kharkov và có lúc uy hiếp cả Tula, Moskva.
• Tướng Miler cùng quân đội Mĩ, Anh, Pháp tấn công ở phía Bắc, còn phía Tây Bắc là quân của tướng Yudenit.
• Ở phía Tây, quân đội Ba Lan đã tiến vào Ukraina, Belarus.

Một lần nữa, chính quyền Bolshevik lại lâm vào tình hình nguy hiểm: gần như toàn bộ các lực lượng Bạch vệ đã dốc toàn lực tổng tấn công, bao vây từ nhiều hướng. Họ có quân số không phải là ít ỏi, lại được sự ủng hộ của các nước đế quốc. Trong khi Hồng quân Xô Viết chỉ có một mình. Phía Cộng sản đang trải qua một thời kì nặng nề nhất trong cuộc nội chiến. Nếu họ không vượt qua, họ sẽ mất hết.

Không thể nào cùng lúc đối chọi tất cả các đội quân Bạch vệ, Hồng quân đã lợi dụng sự rời rạc và mâu thuẫn giữa các phe phái của phía Bạch vệ, lần lượt tiêu diệt từng thế lực một. Trước hết, là “tất cả để chiến đấu với Kolchak”. Mọi lực lượng đều dồn cho việc đánh bại đội quân Kolchak. Tháng 7/1919, Hồng quân đã đánh chiếm Ural, đẩy lùi Kolchak đến tận Sibir. Cuối năm, quân Kolchak hoàn toàn thất bại. Bản thân ông bị bắt và bị xử tử ở Iêccut.

Đồng thời, cuộc tấn công của Yudenit vào Petrograd cũng thất bại hoàn toàn.

Trước những thất bại của Kolchak và Yudenit, từ nửa sau năm 1919 các nước đế quốc đã chuyển trọng tâm xuống phía Nam với lực lượng chủ yếu của Denikin. Đội quân của Denikin chiếm đóng toàn bộ miền Nam nước Nga với nhiều vùng nhiên liệu chủ yếu và vùng lúa mì quan trọng. Họ cũng được sự viện trợ mạnh của nước ngoài về vũ khí, phương tiện chiến tranh (kể cả xe tăng, máy bay) và cả sĩ quan chỉ huy. Người Anh phái tới gần 2000 sĩ quan và vũ khí của Mĩ có thể trang bị cho đội quân 10 vạn người. Rõ ràng đây là một đối thủ đáng nể của những người Bolshevik.

Bây giờ là khẩu hiệu “tất cả để chiến đấu với Denikin”. Chiến cuộc diễn ra hết sức cam go và quyết liệt. Chính quyền Bolshevik buộc phải thi hành nhiều biện pháp khẩn cấp, huy động toàn bộ mọi nguồn tài lực và vật lực cho cuộc chiến. 8 vạn đảng viên và đoàn viên đã được điều động ra mặt trận. Cuối cùng, Hồng quân cũng giành được những thắng lợi quyết định ở Orel và Voronezth (10/1919). Lực lượng Denikin phải rút xuống Krym. Đầu năm sau, Hồng quân đã kiểm soát được Ukraine và Bắc Kavkaz.

Các đội quân nước ngoài cũng bị đẩy lùi ở khắp các mặt trận và phải rút quân dần dần ngay từ năm 1919.

Năm 1919 được đánh giá là một bước ngoặt lớn của cuộc nội chiến. Với việc các lực lượng căn bản của quân Bạch vệ bị đánh tan và Hồng quân giành lại được những vùng đất quan trọng, phe Bolshevik từ tình thế hiểm nghèo đã tiến lên giành lấy ưu thế của cuộc chiến. Các nước đế quốc cũng không thể can thiệp sâu hơn nữa, đành phải rút dần quân và cắt giảm viện trợ. Phe Bạch vệ chưa bị đánh bại hoàn toàn nhưng đã không còn đủ khả năng giành lại thế chủ động trên chiến trường. Những sự kiện năm 1920 và 1921 chỉ là sự bùng lên của một ngọn nến sắp tắt.

Tình hình chiến sự năm 1920-lực lượng Bạch vệ bị đánh bại hoàn toàn

Tình hình chiến sự đầu năm 1920 đã dần dần lắng dịu trở lại. Chính quyền Cộng sản đã tranh thủ thời gian này để khôi phục lại đất nước bị tàn phá sau nhiều năm chiến tranh, đồng thời cũng tăng cường việc tiến đánh các lực lượng còn lại của Bạch vệ. Đại hội Đảng lần IX ngày 29/3/1920 đã đề ra kế hoạch khôi phục nền kinh tế quốc dân. Cùng lúc, Hội đồng ủy viên nhân dân quyết định thành lập Ủy ban nhà nước điện khí hóa nước Nga (GOELRO) với kế hoạch điện khí hóa cả nước. Tình hình kinh tế đã có một số biến chuyển theo hướng tích cực.

Tuy nhiên, những người Bạch vệ vẫn chưa nguôi hy vọng. Họ vẫn tìm mọi cách giành lại vị thế đã mất. Trong tình hình đó – được sự giúp đỡ của Anh, Pháp, Mĩ – quân đội Ba Lan đã tấn công vào Ukraine (25/4/1920) với mục đích đòi lại những vùng đất từng bị Đế quốc Nga lấy mất. Ngày 6/5, Kiev thất thủ. Chớp thời cơ, lực lượng Bạch vệ còn lại của Vranghel, Petluara và Yudenit nổi dậy hỗ trợ. Thậm chí Vranghel đã đề ra kế hoạch tấn công vào Moskva.

Một lần nữa, chiến cuộc lại bùng nổ. Sau một thời gian bị động, ngày 14/5/1920 Hồng quân bắt đầu phản công. Đến tháng 7, các cuộc phản công thu được kết quả khả quan. Quân Ba Lan bị đẩy lui và sau đó bị đánh bật khỏi Ukraine. Nhân cơ hội, Hồng quân tràn vào Ba Lan, mưu toan biến Ba Lan thành bàn đạp cho việc mở rộng cách mạng xã hội chủ nghĩa sang châu Âu và phối hợp với phong trào cách mạng Đức. Nhưng họ đã thất bại nặng nề ở gần Warszawa. Cuối cùng, ngày 12/10/1920, hiệp định đình chiến được ký kết, sau đó là hòa ước 18/3/1921.

Sau khi ký hòa ước với Ba Lan, Hồng quân chĩa mũi dùi vào 6 vạn quân Bạch vệ Vranghel. Giữa tháng 11/1920, Hồng quân chiếm Krym. Vranghel buộc phải lưu vong sang nước ngoài.

Cùng năm, ở Trung Á, các lực lượng Bạch vệ cũng bị đánh bại. Năm 1920 nội chiến kết thúc, thắng lợi thuộc về phe Xô viết. Đến cuối năm 1920, chính quyền Xô viết được thành lập trên toàn lãnh thổ còn lại của Đế quốc Nga.

Ngày 29/12/1922, Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Liên bang Nga, Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Xô Viết Liên bang Ngoại Kavkaz(bao gồm 3 nước Gruzia, Azerbaijan, Armenia) và Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Belorussia và Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Xô viết Ukraina ký một Hiệp ước thành lập Liên bang Cộng hoà Xô viết tạo nên Liên bang Xô viết bằng một hội nghị các đại diện và sau đó được khẳng định vào ngày 30/12/1922 bởi Đại hội các Xô viết của Liên Xô.

S.T

Tags: Liên Xô, Cách mạng Tháng Mười, Nội chiến Nga