Gannibal – người cụ ngoại châu Phi của thi hào Pushkin

Gannibal đã không phụ niềm tin và sự sủng ái của Peter Đại đế. Những công trình quân sự do ông thiết kế đã góp phần ngăn cản bước chân của Đức Quốc xã vào St Petersburg hai thế kỷ sau đó và cháu gái của ông – Nadezhda – đã sinh ra đại thi hào Aleksandr Pushkin, người đặt nền móng cho nền văn học hiện đại Nga.

Gannibal là người cụ ngoại da đen xuất thân từ châu Phi của thiên tài thi ca nước Nga Aleksandr Pushkin, người đã mang đến cho Pushkin những trang tiểu sử mà nhà thơ luôn lấy làm tự hào. Trong một cuốn sách gần đây của Hugh Barnes, tác giả này cho rằng Gannibal được sinh ra tại Chad (Cộng hòa Chad – một quốc gia nhỏ ở phía Bắc châu Phi), trở thành một người nô lệ ở Constantinople (nay là Istanbul) và sau đó được Nga hoàng Peter Đại đế mua về năm 1704, khi ông chỉ mới 7-8 tuổi. Ngay từ khi còn ở độ tuổi thanh thiếu niên, Gannibal đã tham gia thảo công văn, giấy tờ, mã hóa các bức thư bảo mật và giúp Nga hoàng hoạch định các sách lược quân sự.

Khi đã trưởng thành, Gannibal là người đứng đầu quân đội Nga hoàng. Ông thường xuyên đọc Racine, Corneille, Moliere… và là bạn thân của những nhà tư tưởng đáng kính đương thời như Montesquieu, Diderot và Voltaire. Chính Voltaire là người đã gọi ông là “ngôi sao đen của thời đại Ánh sáng”. Mặc dù trước đó gần một thế kỷ, Pháp đã thiết lập chế độ thuộc địa đối với một số quốc gia vùng Tây Ấn và thái độ của những nhà tư tưởng đối với người da đen lúc bấy giờ chẳng có gì là tiến bộ. Voltaire quan niệm người da đen là hạng người có trí tuệ vào loại “thứ cấp”. Trong khi Montesquieu có một thái độ không rõ ràng về người da đen, ông coi họ là những người còn mang nặng bản chất tự nhiên, hoang dã. Vậy làm thế nào để Gannibal có thể vượt qua những định kiến của con người ở thế kỷ 18 đối với châu Phi cũng như đối với những người nô lệ?

Bản thân Pushkin đã viết một cuốn tiểu thuyết (chưa được hoàn thành) mang tên Người da đen của Peter Đại đế (The Negro of Peter the Great) nhằm ngợi ca trí tuệ siêu việt và phong cách lịch lãm của cụ ngoại. Nhưng cốt truyện của ông bị đổ vỡ khi ông kể về câu chuyện của người cụ ngoại với Natasha – một tiểu thư quý tộc người Nga. Tiểu thư này sau khi nghe lỏm được câu chuyện bàn về việc gả mình cho một tên “mọi đen” đã ốm liệt giường suốt 2 tuần. Korsakov, bạn của Gannibal, đã cảnh báo cho ông về chuyện hôn nhân, bóng gió ám chỉ đến “cái mũi tẹt, cặp môi dày và mái tóc xoăn tít” rất dễ làm cho “người ta” khiếp đảm của ông.

Dịch giả và đồng thời là người biên tập các tác phẩm của Pushkin – Vladimir Nabokov – đã dành hẳn 50 trang bàn thêm về những ý kiến cho rằng: “Gannibal là một kẻ cáu kỉnh, bợ đỡ, kỳ quặc, tham vọng, thô lỗ, là một người chỉ huy giỏi nhưng chỉ là số không về nhân cách”. Cả Pushkin lẫn Nabokov đều chưa bao giờ khám phá ra Gannibal ở phương diện này.

Tác giả Hugh Barnes cũng dành ra một số lượng trang sách đáng kể để truy tìm về những sự thật đã trở thành cát bụi, đấy là sự xuất thân của Gannibal.

Cuốn tiểu sử về Gannibal do chính người con rể của ông Rotkirkh viết chứa đầy những chi tiết mang tính giai thoại trong đó có cả ý kiến đã trở thành sự thật hiển nhiên rằng Gannibal là người Ethiopia. Học giả người da đen Dieudonne Gnammankou mỉa mai luận điểm này khi ông nói: “Người Nga nghĩ như thế bởi người Nga tưởng Ethiopia là đất nước của người da trắng”. Barnes chỉ trích ý kiến của Gnammankou nhưng ông cho rằng Gannibal được sinh ra tại ngoại ô Saharan (Chad).

Một vấn đề khác khiến cho Barnes quan tâm là Gannibal đã trở thành một người nô lệ ở Constantinople như thế nào? Gannibal có thể đã được Vua Thổ Nhĩ Kỳ Mustafa mua về để làm người phục dịch cho em trai của mình – người sau đó đã bị tống vào ngục suốt đời để ngăn chặn tham vọng chiếm đoạt ngai vàng. Sự kiện này đã giúp Gannibal rút ra được nhiều bài học trước khi ông đến với điểm dừng chân kế tiếp của mình là nước Nga.

Peter Đại đế là “chìa khóa” của mọi thành công mà Gannibal đạt được. Vị vua hiện đại, hơi lập dị nhưng mang tư tưởng tiến bộ này muốn có một “nhân tố mới” trong triều đình. Chàng trai trẻ tài năng Gannibal đã bác bỏ một cách đầy thuyết phục “những định kiến nặng nề quy kết người nô lệ da đen với sự thấp kém về trí tuệ cũng như về nhân cách” (lời của Peter).

Peter trở thành người cha đỡ đầu và cư xử với Gannibal như với một người bạn tâm phúc. Một lần cậu bé người châu Phi này đột nhiên la hét om sòm khi nhầm tưởng ruột của mình bị lòi ra ngoài. Peter đã nhẹ nhàng lôi ra trên cơ thể cậu một con sâu to khủng khiếp. Gannibal từng ngủ trên long sàng của Nga hoàng, từng là người thư ký thiết thân của nhà vua. Là một người có năng khiếu đặc biệt về ngôn ngữ, Gannibal đã hộ tống Peter trong một chuyến viếng thăm không mấy thành công đến Pháp và ở lại đó để học thêm trong khi Peter trở về Nga trước.

Khi quay trở lại nước Nga, Gannibal phải đối mặt với một mất mát không thể nào bù đắp nổi là cái chết của Peter Đại đế và sự thay thế đến chóng mặt các triều đại kế tiếp sau đó (trong suốt cuộc đời còn lại, Gannibal đã phục vụ đến “nửa tá” những Nga hoàng khác). Ông là tác giả của cuốn sách Geometry and Fortification và trở thành người chỉ huy của quân đội Nga hoàng. Ông đồng thời cũng là người nghiên cứu nguyên tắc của súng bắn đạn trái pháo, một nguyên tắc mở đường cho sự phát minh ra tên lửa sau này và là người thiết kế nên hệ thống kênh đào sau đó được Joseph Stalin ứng dụng và phát triển thêm.

Theo VNEXPRESS / NEW STATESMAN

Tags: ,