‘Cây thuỳ dương’ và sức quyến rũ lạ thường của tâm hồn Nga

Có lẽ không ai trong chúng ta lại chưa một lần được nghe giai điệu dịu dàng đậm đà chất Nga của bài hát “Cây thuỳ dương”. Giai điệu ấy đã quá thân quen, đặc biệt với những người từng có những kỷ niệm với nước Nga.

‘Cây thuỳ dương’ và sức quyến rũ lạ thường của tâm hồn Nga

Với người Nga, mặc dù đã hơn nửa thế kỷ trôi qua kể từ khi bài hát ra đời, “Cây thuỳ dương” vẫn song hành cùng bao thế hệ, vẫn mang lại những cảm xúc tươi mới. Tuy nhiên, với không ít khán, thính giả Việt Nam, hình tượng cây thuỳ dương trong bài hát vẫn là một cái gì đó còn mơ hồ.

Buổi tối, bài hát dịu êm lan trên sông,
Nhưng tia chớp xa xa lóe sáng trên nhà máy.
Ở một nơi nào đó có chuyến xe hỏa đang chạy, phát ra những đốm lửa,
Ở một nơi nào đó dưới bóng cây thanh lương trà có các chàng trai đang đợi tôi.
Ôi, cây thanh lương trà lá xoăn,
Những cánh hoa trắng.
Ôi, thanh lương trà mến yêu,
Vì cớ gì em buồn?
Chỉ có tiếng còi ngân dài trên mặt nước
Tôi đi đến chỗ cây thanh lương trà trên con đường mòn nhỏ.
Gió thổi qua tán lá xoăn đến chốn xa vời
Bên phải là mái tóc xoăn của anh thợ tiện, còn bên trái – anh thợ rèn.
Ở nơi kia, trong phân xưởng, ta chỉ gặp nhau ngắn ngủi – nồng ấm,
Mùa thu trôi trong bài hát sếu bay ngang trời.
Nhưng theo con đường mòn nhỏ, giữa hai trái núi,
Chúng ta vẫn đi, ba người, đến chỗ cây thanh lương trà cho đến tận giờ.
Ai trong số họ khao khát hơn, nắm tay ai đây,
Trái tim xốn xang khiến tôi không nhận biết được nữa.
Cả hai chàng trai đều dũng cảm, đều tốt cả hai,
Thanh lương trà mến thương ơi, hãy mách dùm trái tim tôi.
Ôi thanh lương trà tán xoăn,
Cả hai chàng đều tốt…

Bản dịch lời của Sao Mai / Nuocnga.net

.

Cây thanh lương trà…

Chiêm ngưỡng thiên nhiên của nước Nga vào bất cứ mùa nào trong năm, không ai có thể bỏ qua vẻ đẹp của một loài cây với những bông hoa trắng nhỏ xíu và những chùm trái tròn màu đỏ rực, màu hồng, màu da cam. Loài cây ấy đã đi vào thơ ca, nhạc hoạ, đã được coi như một phần không thể thiếu của thiên nhiên, của văn hoá, của đời sống của dân tộc Xlavơ nói chung và người dân Nga nói riêng. Đó chính là cây thanh lương trà, tên tiếng Nga là riabina (рябина) – “nhân vật chính” trong bài hát tiếng Nga “Уральская рябинушка” (Cây thanh lương trà vùng Uran) mà các khán, thính giả Việt Nam vẫn quen gọi là bài hát “Cây thuỳ dương”.

Trong tín ngưỡng cổ xưa, thanh lương trà được coi là loài cây sở hữu một sức mạnh ma thuật đặc biệt giúp bảo vệ những người lính trong chiến trận, bảo vệ con người trước những ảnh hưởng của thế giới âm linh và giúp chống lại mọi phép ma thuật. Lá thanh lương trà từng được dùng để tết thành những đôi giầy dành cho cô dâu và chú rể trong ngày cưới. Tục truyền rằng nếu nhổ bỏ hoặc làm gãy cành thanh lương trà mọc trong sân nhà thì đó là một điềm xấu. Nếu quan sát kỹ, bạn sẽ nhận ra rằng phía dưới trái cây có núm hình sao năm cánh – đây là một trong những biểu tượng quan trọng nhất của đa thần giáo – biểu tượng của sự bảo vệ, che chở.

Quả thanh lương trà không chỉ đơn thuần để tô điểm thiên nhiên, chúng còn được dùng để sản xuất phẩm nhuộm hữu cơ màu đỏ để nhuộm vải, được dùng để sản xuất rượu, bia, mứt, thạch… Quả thanh lương trà rất giàu vitamin C, có vị chua, hơi chát. Các bà nội trợ Nga khuyên rằng nếu bạn muốn dùng trái thanh lương trà như một món ăn thì hãy để chúng vào ngăn đá tủ lạnh, bởi sau lần đông đá đầu tiên, vị chát sẽ giảm đáng kể.

Đầu mùa Hè, mùi thơm của hoa thanh lương trà có sức quyến rũ đặc biệt với những bầy ong. Mùa Thu, lá cây chuyển sang màu vàng cam hoặc màu đỏ thắm, còn về mùa Đông, khi đa phần cây cối chỉ còn trơ lại những cành khẳng khiu, thì những chùm quả thanh lương trà đỏ, hồng, vàng… lại chính là những điểm nhấn khiến cho khung cảnh giá lạnh phủ một màu tuyết trắng trở nên sinh động và hấp dẫn hơn. Thanh lương trà được coi là một trong những loại cây cảnh đặc biệt của thiên nhiên nước Nga. Có thể do thanh lương trà mang nhiều vẻ đẹp khác nhau trong cả bốn mùa Xuân – Hạ – Thu –Đông nên loại cây này đã trở thành nguồn cảm hứng sáng tác của nhiều nghệ sĩ… Và hai tác giả của bài hát “Cây thuỳ dương” – nhạc sĩ Épgheni Rôđưghin và nhà thơ Mikhain Pilitren cô cũng không phải là ngoại lệ.

…và “Cây thuỳ dương”

Giai điệu “Cây thuỳ dương” có sức quyến rũ lạ thường. Bạn có thể nghe một lần, hai lần… nhiều lần mà vẫn còn muốn thưởng thức thêm nữa! Rất nhiều nghệ sĩ nổi tiếng, nhiều dàn đồng ca, dàn nhạc lớn của Nga đã thể hiện bài hát này. Bạn hãy thử một lần nghe kỹ phần nhạc đệm thì sẽ nhận ra rằng nếu có sự góp mặt của tiếng đàn balalaica – một loại nhạc cụ dân tộc của Nga, thì thì sức cuốn hút của giai điệu bài hát sẽ nhân thêm bội phần, sẽ vui nhộn hơn, gợi nhớ tới hình ảnh những chùm thanh lương trà nặng trĩu lay động trong gió và những lớp sóng lăn tăn chạy trên bề mặt những dòng sông uốn khúc quanh những cánh đồng bạt ngàn xanh.

Được sáng tác từ những năm 50 của thế kỷ trước, bài hát “Cây thuỳ dương” đến nay vẫn được được hàng triệu triệu người yêu thích. Không yêu sao được khi cả giai điệu và lời thơ đều đẹp. Đề cập sức sống dài lâu của “Cây thuỳ dương”, các nhà phê bình âm nhạc Nga cho rằng trong mọi thời đại bài hát không chỉ được cảm nhận bằng tâm hồn, mà bằng trái tim của cả một dân tộc. Thưởng thức bài hát, người nghe dường như đang được chiêm ngưỡng vẻ hùng vĩ , thơ mộng của thiên nhiên nước Nga, khơi gợi niềm tự hào dân tộc. Không phải ngẫu nhiên mà “Cây thuỳ dương” được đưa vào danh sách những kiệt tác âm nhạc Nga sống mãi với thời gian .

Còn với tên gọi “Cây thuỳ dương”, có thể người dịch chỉ đặt mục đích chọn một cái tên phù hợp với cách gieo vần trong thơ tiếng Việt. Tuy nhiên, điều đó không quan trọng. Bạn có thể yêu thích một bài hát được thể hiện bằng thứ tiếng mà bạn không hiểu. Âm nhạc chẳng bao giờ có biên giới ngăn cách. Và bài hát “Cây thuỳ dương” cũng vậy. Giai điệu bài hát ấy vẫn không ngừng vang lên hôm qua, hôm nay và mãi mãi về sau. Một đất nước chỉ cần có một vài giai điệu như thế cũng đủ để cho cả thế giới phải nhắc tới, phải ngưỡng mộ.

Về tác giả bài Cây thùy dương

Evgheny Rodygin là một trong những nhà soạn nhạc nổi tiếng của Nga – Xô, ông từng là người lính tiền tuyến, là nghệ sĩ nhân dân Nga, là công dân danh dự của vùng Sverdlovsk và Yekaterinburg. Đối với công chúng Việt Nam, Evgheny Rodygin là tác giả rất được yêu mến qua bài hát “Cây thùy dương” / “Thanh lương trà Ural”.

Ông sinh năm 1925 tại thành phố Chusovoy, thuộc khu vực Perm. Trong Chiến tranh Vệ quốc vĩ đại, Rodygin tham gia chiến đấu anh dũng, đi từ vị trí chiến sỹ đến cấp bậc sĩ quan cao cấp.

Sau chiến tranh, Rodygin tốt nghiệp Nhạc viện Ural. Sau đó ông làm việc tại Dàn hợp xướng dân gian Nga của khu vực Ural. Ngoài bài hát “Cây thùy dương”, trong thời gian này ông viết nhiều bài nổi tiếng khác như “Điệu val Sverdlovsk”, “Tuyết trắng”…

Năm 1999, Rodygin nhận được danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân Nga. Ông cũng là một công dân danh dự của vùng Sverdlovsk và Yekaterinburg. Theo sắc lệnh của Thống đốc Yekaterinburg Yevgeny Kuyvashev, năm 2020 được tuyên bố là “Năm Rodygin” tại khu vực Ural. Quyết định được đưa ra nhằm vinh danh và “phổ biến di sản sáng tạo của Rodygin.”

Bài hát “Cây Thùy dương” được Rodygin sáng tác năm 1953, khi ông làm việc Đoàn ca nhạc dân tộc Nga vùng Ural. Tháng 11/1953, bài hát “Cây Thùy dương” do Evgheny Rodygin viết nhạc và phần lời của Mikhail Pilipenko được Đoàn ca nhạc dân tộc Ural biểu diễn tại Moskva và trở nên nổi tiếng.

Sau đó các đĩa hát ghi âm bài hát này được sản xuất với số lượng lớn và được công chúng khắp nơi đón nhận. Không chỉ ở Liên Xô, bài hát đã lan tỏa ra khỏi biên giới, đến với khán giả nhiều nước trên thế giới như Pháp, Đan Mạch, Thụy Sĩ, Na Uy, Trung Quốc và Việt Nam.

“Cây thùy dương” là bài hát đặc trưng cho lối hát đồng ca vùng Ural của Nga. Bài hát được xem là một trong những giai điệu đẹp nhất trong nền âm nhạc Nga. Hình ảnh “cây thùy dương” (hay “Thanh lương trà”) cũng tượng trưng cho đất nước, con người Nga, mang tính biểu tượng rất cao trong văn học và âm nhạc của Nga.

Vào năm 2020, nhạc sĩ Evgheny Rodygin đã qua đời tại Yekaterinburg ở tuổi 95.

Theo VTC

.

Theo HỒ THẮM / HỘI HỮU NGHỊ VIỆT NGA

Tags: , ,