⠀
Đế chế Palmyra: Một phút huy hoàng rồi vụt tắt
Đế chế Palmyra là một quốc gia được tách khỏi đế quốc La Mã khi đế quốc này chìm ngập trong cuộc khủng hoảng vào thế kỷ thứ 3. Đế chế này bao gồm các tỉnh La Mã như Syria Palaestina, Aegyptus và phần lớn vùng Tiểu Á. Đế chế Palmyra do Nữ vương Zenobia cai trị, đại diện cho người con Vaballathus của bà. Thủ đô trong một thời gian ngắn là Palmyra (nay thuộc Syria). Đế chế Palmyra chỉ tồn tại vỏn vẹn 3 năm, từ năm 270 đến năm 273 SCN.
Ngay từ năm 260, tại thành phố Palmyra, Odaenathus – thống đốc tỉnh Syria Phoenice, La Mã đã tuyên bố mình là Vua của xứ Palmyra, nhưng chỉ nhận mình là một tiểu quốc và vẫn trung thành với Rome. Tuy vậy, đế chế La Mã đang chìm ngập trong cơn khủng hoảng của mình, nội bộ tranh giành quyền lực, người Ba Tư và các bộ lạc xâm lấn biên giới.
Trong năm 260, quân La Mã thảm bại trước người Ba Tư tại Edessa, Hoàng đế La Mã Valerianus bị bắt làm tù binh. Sau khi Valerianus bị quân Ba Tư bắt giữ và bị giam cầm đến chết ở Bishapur, trong 10 năm, Odaenathus đã tiến quân tới tận Ctesiphon (Baghdad) để trả thù, xâm phạm thành phố đến hai lần. Khi Odaenathus bị cháu trai của mình là Maconius ám sát, Hoàng hậu Septimia Zenobia của ông đã lên nắm quyền, cai trị ở Palmyra thay mặt cho con trai còn nhỏ của bà là Vaballathus.
Zenobia liền nhân cơ hội nổi dậy chống lại chính quyền La Mã lúc này hết sức hỗn loạn với sự giúp đỡ của Cassius Longinus và tiến chiếm Bosra và các vùng đất xa xôi về phía tây như Ai Cập, Syria, Palestine, Tiểu Á và Liban để thành lập nên đế quốc của riêng mình. Đế chế Palmyra được tuyên bố thành lập vào năm 270. Tiếp theo, bà còn mang quân đánh chiếm Antioch ở phía bắc để mở rộng lãnh thổ của đế chế.
Năm 270, với lực lượng hùng hậu, 7 vạn quân Palmyra chinh phục Ai Cập. Zenobia tuyên bố mình là Nữ hoàng Ai Cập. Tướng La Mã là Tenagino Probus tiến công hy vọng tái chiếm Ai Cập nhưng đã thất bại. Đến năm 271, hầu hết các thành phố lớn trong khu vực đều rơi vào tay Zenobia. Duy chỉ có thành phố Chalcedon (phía bắc Istanbul hiện nay) thì vẫn được quân La Mã giữ vững.
Đội quân của Zenobia có rất nhiều thành phần, từ những lực lượng chính quy thiện chiến mang phong cách La Mã thì bên cạnh đó có rất nhiều đảng cướp, dân du mục, nông dân… trong vùng được thu nạp vào đội quân của đế chế Palmyra.
Năm 270, Aurelianus trở thành Hoàng đế La Mã. Sau khi hành quân đánh bại người Alamanni, vốn định đe dọa xâm lược Ý để khống chế Roma, Aurelianus liền chuyển sự chú ý đến các tỉnh phía đông bị mất mà thế lực đóng vai trò chủ yếu tại đây là đế chế Palmyra. Sau hai năm tích trữ lương thảo và chiêu mộ binh lính thì vào năm 272, Hoàng đế Aurelianus đã tiến quân, tấn công Palmyra.
Quân La Mã đánh bại Nữ hoàng Zenobia trong trận Immae và quyết chiến lần cuối trong trận Emesa. Cuối năm 272, đầu năm 273, Zenobia và vài người hầu cận đã định chạy trốn qua Ba Tư để liên minh chống La Mã nhưng họ chưa kịp khởi hành thì bị binh lính la Mã phát hiện và bắt được ở ngoại vi thành Palmyra. Biết tin nữ hoàng bị bắt, dân chúng và binh sỹ Palmyra đầu hàng.
Quân đội La Mã ca khúc khải hoàn giải Zenobia và con trai về Roma xét xử, số phận của hai người về sau thế nào cho đến nay vẫn không rõ, có thuyết nói bị xử tử, cũng có thuyết Aurelianus đã tha tội chết cho hai người và giam cầm đến hết đời.
Năm 273 thành phố Palmyra lại nổi loạn lần nữa, chống lại người La Mã. Quân đội La Mã đã tiến vào Palmyra và đè bẹp cuộc nổi loạn ngắn ngủi này. Sau khi chiếm được thành, Aurelianus đã cho phép binh lính mặc sức cướp phá thành phố và Palmyra không bao giờ hồi phục được sự thịnh vượng như xưa.
Trong cuộc nội chiến dai dẳng ở Syria hiện đại, những di chỉ của thành phố cổ Palmyra xưa đã bị tàn phá.
———————–
Tài liệu tham khảo:
1. Zenobia of Palmyra: History, Myth and the Neo-Classical Imagination – Rex Winsbury
2. Roman Palmyra: Identity, Community, and State Formation – Smith II, Andrew M.
Theo TƯ DUY LỊCH SỬ
Tags: Văn minh nhân loại, Thế giới cổ đại, Palmyra