⠀
Cuộc săn lùng B-52 của MiG-21 trên bầu trời Hà Nội
Trong Chiến dịch “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không” tháng 12/1972, các phi công của ta đã tiêu diệt 2 máy bay B-52 của Mỹ. “Để có được kết quả đó, không quân nhân dân Việt Nam đã có bước chuẩn bị từ khá sớm; điều quan trọng không kém là ta đã điều chỉnh cách đánh kịp thời sau mỗi lần xuất kích”- đó là chia sẻ của các phi công: Trần Hanh, Phạm Tuân…
“Muốn diệt B-52, phải bắn 2 tên lửa”
Từ nhận định của Chủ tịch Hồ Chí Minh là sớm muộn Mỹ sẽ dùng B-52 đánh ra Hà Nội, Quân chủng PK-KQ đã có bước chuẩn bị đánh B-52 từ rất sớm. Theo đó, Bộ đội Không quân đã triển khai sở chỉ huy dã chiến để nghiên cứu hoạt động của B52 và chỉ huy không quân cất cánh đánh B-52 từ các sân bay này.
Trung tướng Phạm Tuân nhớ lại: Cùng với chuẩn bị về mặt tinh thần sẵn sàng đối mặt với B-52, các phi công của ta còn cơ động về Quảng Bình, Vĩnh Linh, lên tận đỉnh đèo Mụ Giạ để quan sát, tìm hiểu đội hình và quy luật hoạt động của B-52. Nhiều lần, các phi công của ta đã truy kích máy bay địch đến tận biên giới.
Ngày 20/11/1971, phi công Vũ Đình Rạng nhận nhiệm vụ tiêu diệt tốp B52 đang bay từ Thái Lan qua Lào vào đánh phá khu vực Nghệ An. Tiếp cận được B-52, theo lệnh của sở chỉ huy mặt đất, anh phóng một quả tên lửa vào chiếc B-52. Trúng đạn, chiếc máy bay này phải về hạ cánh bắt buộc và hỏng hoàn toàn.
Trung tướng Trần Hanh cho biết: Vũ Đình Rạng đã chấp hành nghiêm quy định là chỉ dùng một quả tên lửa để tiêu diệt B-52, quả còn lại để sẵn sàng không chiến với tiêm kích địch trên đường về hạ cánh. Từ trận đánh của phi công Vũ Đình Rạng, một bài học được rút ra là khi công kích B-52, phi công phải bắn cả 2 tên lửa.
Nhờ luyện tập đánh B-52 trước khi không quân Mỹ đưa “con bài chiến lược” này vào Hà Nội, nên khi vào trận, các phi công của ta đã vững tin xuất kích…
Trận đầu đối mặt trên vùng trời Hà Nội
Ngay đêm 18/12/1972, khi B-52 xâm phạm vùng trời Thủ đô, mở đầu chiến dịch tập kích đường đường không của không quân Mỹ vào Hà Nội, Hải Phòng và các tỉnh, thành phố lớn trên hậu phương miền Bắc, từ sân bay Nội Bài, phi công Phạm Tuân xuất kích, ráo riết săn tìm “con ngáo ộp” trên không.
Lúc Phạm Tuân được lệnh cất cánh, đường băng sân bay Nội Bài đã bị không quân Mỹ ném bom phá hủy, khói bụi mù mịt. Ông chia sẻ: “Diễn biến trận đánh bom diễn ra rất nhanh, và yêu cầu chiến đấu rất khẩn trương, nên mặc dù chưa biết tình trạng đường băng sau trận bom ra sao, song chúng tôi vẫn quyết tâm xuất kích”.
Sau khi cất cánh, Phạm Tuân điều khiển máy bay hướng về phía Ba Vì. Từ mặt đất, tên lửa và đạn các loại của ta bắn lên dày đặc. Ông phát hiện ra rất nhiều máy bay F-4 của địch. Đây là điều nằm ngoài hình dung của ông trước khi vào trận. Sau vài phút, những chiếc F-4 lại bắn một quả tên lửa nhiễu để “làm mù” ra-đa của ta. Chấp hành nghiêm kỷ luật chiến trường là “chỉ dùng tên lửa bắn B-52; nếu không bắn được B-52, mang tên lửa về”, Phạm Tuân quyết tâm “giữ” tên lửa và tìm diệt B-52. Ngay sau đó, ông phát hiện B-52 và báo cáo về sở chỉ huy. Tiếp cận B-52, Phạm Tuân bật ra-đa, toàn bộ màn hình trắng xóa vì nhiễu; tiếp tục bật tăng lực để tăng tốc độ, nhằm thu hẹp cự ly thì ngay lập tức chiếc MiG-21 của ta bị F-4 phát hiện và “quây lại”. Phạm Tuân buộc phải cơ động thoát ly và quay về sân bay Nội Bài hạ cánh. Vì hạ cánh xuống đường băng lỗ chỗ hố bom, nên ngay sau khi tiếp đất, chiếc MiG-21 của Phạm Tuân đã rúc xuống hố bom, máy bay lật ngửa, xoay 180 độ. Chui ra khỏi máy bay, ông thấy quanh mình bom đạn, đất đá ngổn ngang.
Ngay sau khi hạ cánh, Phạm Tuân được biết Bộ đội Tên lửa đã bắn rơi tại chỗ chiếc B-52 đầu tiên trên bầu trời Thủ đô. Chiến công của đồng đội khiến ông vô cùng mừng rỡ, bởi “niềm kiêu hãnh của không lực Hoa Kỳ” đã bị quân, dân miền Bắc hạ bệ; và chiến công ấy cũng khiến ông nung nấu quyết tâm “Phải diệt bằng được B-52”…
Kinh nghiệm từ những lần “vồ hụt” B-52
Mặc dù đã được chuẩn bị rất kỹ thông qua những lần tập đánh B-52 trước khi vào Chiến dịch “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không”, song các tình huống khó khăn đặt ra đều “khan”, mang tính giả định. Bởi thế, khi thực tế chiến đấu, các tình huống bất lợi như cất hạ cánh trên sân bay bị địch đánh phá; địch gây nhiễu; tiêm kích địch chặn đánh trên đường; hiệp đồng giữa phòng không và không quân trong đánh máy bay địch khó khăn…nên các phi công MiG-21 rất khó khăn trong phát hiện, đánh chặn B-52.
Trung tướng Phạm Tuân nhớ lại: Kể từ đêm đầu tiên của Chiến dịch, nhiều phi công của ta phát hiện được B-52, song do dẫn dắt MiG-21 vào vị trí không thuận lợi, nên không thể bám sát, tiếp cận và công kích. Ví dụ như có những trường hợp MiG-21 được dẫn dắt bay cắt ngang đường bay của B-52; có trường hợp phi công bay thấp, khi phát hiện B-52, máy bay ta ở độ cao thấp, khó đuổi kịp B-52, nhất là khi máy bay địch phát hiện và tắt đèn, rút chạy.
“Chúng tôi rất lo lắng, không phải sợ hy sinh, mà bởi vì đã qua 8 đêm rồi, phi công của chúng ta vẫn không diệt được B-52, trong khi đó tất cả đang mong mỏi, chờ đợi không quân tiêu diệt B-52”, Trung tướng Phạm Tuân bộc bạch.
Không quân tổ chức rút kinh nghiệm sâu sắc các trận đánh trước đó và quyết định thay đổi cách đánh. Sở chỉ huy được đưa ra vòng ngoài, tại Thanh Hóa, Mộc Châu, Yên Bái; chuyển máy bay ra vòng ngoài; dẫn đường từ vòng ngoài; phi công được chủ động xử lý tình huống trên không.
Những trận đánh trước đó, sau khi cất cánh, phi công MiG-21 thường bay thấp để tránh bị địch phát hiện, sau đó lấy độ cao. Phương thức bay này là hợp lý, nếu không có nhiễu. Tuy nhiên, do bị địch gây nhiễu nên khi kéo cao, MiG-21 không thể bắt và bám sát được mục tiêu B-52. Vậy nên, qua rút kinh nghiệm, cách đánh được vạch ra là sau khi cất cánh, chủ động giành lợi thế độ cao.
Phi công Phạm Tuân lý giải: “Trong điều kiện máy bay F-4 của địch rất nhiều, thế nên chưa chắc địch đã phát hiện ra ta nếu ta bay cao. Và khi bay cao, ta có độ cao, có tốc độ, sẽ có điều kiện tiếp cận mục tiêu nhanh nhất”.
Đêm 26/12/1972, Phạm Tuân được lệnh cất cánh từ sân bay Nội Bài lên sân bay Yên Bái, song do đáy mây quá thấp, không thể hạ cánh tại Yên Bái nên phải quay về hạ cánh tại Nội Bài…
“Én bạc” hạ gục “pháo đài bay”
Đêm hôm sau, 27/12/1972, Phi công Phạm Tuân tiếp tục được lệnh cất cánh cơ động từ sân bay Nội Bài lên sân bay Yên Bái, để hiện thực hiện chiến thuật đánh từ vòng ngoài. Bay ở độ cao cách đỉnh núi khoảng 50 mét, nên trên toàn bộ hành trình bay, Phạm Tuân không gặp máy bay địch. Ông hạ cánh trực tiếp xuống sân bay Yên Bái.
21 giờ, Phạm Tuân được lệnh xuất kích. Sau khi cất cánh, xuyên mây, ông đã thấy F-4 của địch. Lệnh từ sở chỉ huy “Tránh F-4 của địch”, Phạm Tuân tăng tốc độ sớm, vượt tránh vài tốp F-4.
Ở cự ly cách B-52 khoảng 200km, Phạm Tuân đã được thông báo có B-52 cách 200km. Các cự ly 150km, 100km lần lượt được sở chỉ huy thông báo. Đến cự ly 60km, sở chỉ huy ra lệnh cho Phạm Tuân bật tăng lực, lấy độ cao. Sau khi kéo cao, đến cự ly 40km, Phạm Tuân đã phát hiện được B-52.
“Ngay sau khi phát hiện B-52, tôi báo cáo sở chỉ huy: “Phát hiện tốp B-52, 2 chiếc”! Nhưng kỳ thực có 3 chiếc B-52 trong đội hình, vì chiếc thứ 3 không bật đèn”, Phi công Phạm Tuân nhớ lại.
Tại thời điểm đó, 5 sở chỉ huy đều dẫn dắt rất tốt Phạm Tuân, bởi máy bay ta hoạt động ở vòng ngoài nên hạn chế được nhiễu của đối phương. Đến cự ly 10km, chiếc MiG-21 ép vào phía sau chiếc B-52. Các sở chỉ huy đều nhắc “Chú ý bật công tắc tên lửa! Bắn 2 quả!”. Ngay sau đó, sở chỉ huy Quân chủng yêu cầu các sở chỉ huy khác không liên lạc, để sở chỉ huy Quân chủng dẫn dắt.
Khi đến cự ly 3km, Phạm Tuân ( mang số hiệu 361) được lệnh: “361 bắn, thoát ly ngay bên trái”. Khẩu lệnh thứ hai tiếp tục được phát lên: “361 bắn, thoát ly ngay bên trái”.
“Nghe tốt! Tôi bắn”, Phạm Tuân trả lời và lập tức bắn 2 quả tên lửa. Lúc đó, MiG-21 đang giữ tốc độ 1.500km/giờ và tốc độ B-52 khoảng 900km/giờ. Ngay sau khi bắn, Phạm Tuân làm động tác cơ động thoát ly. Quan sát, ông thấy một quầng lửa ngay phía dưới máy bay mình và nhanh chóng điều khiển máy bay về hạ cánh an toàn tại sân bay Yên Bái.
Đêm 28/12/1972, từ sân bay Cẩm Thủy, phi công Vũ Xuân Thiều cũng xuất kích, phát hiện, công kích B-52 bằng 2 quả tên lửa. B-52 trúng đạn bốc cháy trên bầu trời Sơn La nhưng anh đã anh dũng hy sinh.
Với việc rút kinh nghiệm qua từng trận đánh để thay đổi cách đánh kịp thời, Không quân nhân dân Việt Nam đã tiêu diệt 2 máy bay B-52 trong Chiến dịch “Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không”, góp phần làm nên kỳ tích vô song trên bầu trời miền Bắc.
Theo QUÂN ĐỘI NHÂN DÂN
